Directeur Pakhuis de Zwijger: 'Alles doen we ad hoc'

Egbert Fransen is net terug uit Helsinki. De Finnen hebben voorzichtige plannen om een soortgelijk debatcentrum als Pakhuis de Zwijger op te zetten en directeur Fransen was uitgenodigd om het daarover te hebben.

"Heel leuk en motiverend, maar wrang is het ook," vertelt hij in het kantoor van Pakhuis de Zwijger. In het buitenland zijn ze enthousiast, maar in eigen stad is Pakhuis de Zwijger een jaar geleden uit het Kunstenplan verdwenen. Het betekent nul euro structurele subsidie voor de komende vier jaar.

Vervelend, want Fransen had voor de komende periode maar liefst zes ton aangevraagd. Dat lijkt misschien veel, maar ter vergelijking: het is ook wat De Balie, het andere grote 'praathuis' in de stad, jaarlijks van de gemeente krijgt. In de periode tussen 2013 en 2016 ontving De Zwijger jaarlijks nog 130.360 euro aan subsidie van de stad. Dat bedrag was bestemd voor programmering. "Het was niet veel, maar het was in ieder geval iets om op voort te bouwen."

Actueel en onderscheidend
Het Amsterdams Fonds voor de Kunst (AFK), dat subsidies vanuit het Kunstenplan toekent, was vorig jaar in alle opzichten positief over Pakhuis de Zwijger. Het heeft visie, is actueel en onderscheidend, aldus het fonds. Eigenlijk was het AFK zo positief dat het oordeelde dat De Zwijger het voortaan wel alleen afkan. 'Het eigen vermogen is groot genoeg om financiële risico's en tegenvallers op te vangen,' aldus het AFK. 'Uit de cijfers blijkt tevens dat het mogelijk is om activiteiten ook zonder structurele subsidie te realiseren.'

Klinkklare onzin, zegt Fransen. De Zwijger verdient namelijk zelf wel geld, maar dat is te weinig om op structurele basis een onafhankelijk platform te zijn. Programmafinanciering gaat nog altijd op ad-hocbasis, met projectsubsidies, opdrachten en partnerbijdragen. Dat stadium is het Pakhuis, dat vorig jaar tien jaar bestond, wat betreft Fransen, ontgroeid.

Bizar
Het AFK ging ervan uit dat twee bv's van Pakhuis de Zwijger genoeg winst maken om de culturele programmering te financieren. Het gaat dan om de bv die het restaurant exploiteert en de bv die de commerciële verhuur van de zalen overdag verzorgt.

De inkomsten zijn voldoende voor, onder andere, de huurkosten van het pand, maar daarmee gebeurt er nog niets op het podium. Ook is door het AFK het privévermogen van Fransen, opgebouwd in een vorig bedrijf, opgeteld bij het vermogen van de bv's. Fransen: "Een bizar besluit. Het gaat om los van De Zwijger verdiend geld. Het is mijn pensioen. Waarom is dat meegerekend?"

De directeur had gehoopt op meer zekerheid anno 2017. "Ik denk dat we ons inmiddels hebben bewezen. We zijn een unieke plek in de stad waar we kunst, cultuur en creatieve industrie verbinden aan de grote stedelijke vraagstukken. Daarom hadden we ook zes ton aangevraagd. Dat past bij een instelling van onze omvang met meer dan 650 bijeenkomsten per jaar. Nu is het gevaar dat we blijven hangen op het level waar we de afgelopen jaren op hebben gezeten."

Doorgroeien is lastig
Als gevolg van het nee van het AFK is samenwerking met buitenlandse instellingen opgehouden of in ieder geval op een lager pitje gezet. Een project uit april in samenwerking met organisaties in Athene is afgezegd. Daarnaast is het voor medewerkers nu lastig om door te groeien in hun functie.

"Het is niet dat we direct omvallen, maar we houden het zo niet lang vol. Ons platform heeft zoveel betekenis voor de stad. Het verdient daarmee ook om publiek te worden medegefinancierd."

Fransen richtte Pakhuis de Zwijger tien jaar geleden op. Voorheen had hij een communicatie- en adviesbureau. Driekwart van de financiële dekking voor de programmering komt nu van partnerorganisaties. Zo wordt met Waternet samengewerkt aan programma's over innovatie en water en is de gemeente opdrachtgever voor een programmareeks over eenzaamheid.

Uniek
Die samenwerkingen zijn belangrijk, maar Fransen wil de onafhankelijkheid van Pakhuis de Zwijger niet op het spel zetten. Dat dreigt nu - zonder structurele subsidie - wel te gebeuren. "We werken in programma's bijvoorbeeld veel samen met alle wethouders, maar ik wil ze ook kritisch kunnen bevragen. Het verlies van die onafhankelijkheid is echt het grote gevaar voor de komende periode."

Fransen is nog steeds in gesprek met zowel de gemeente als het AFK. Hij wil een discussie aanzwengelen over cultureel ondernemerschap. Die zal niet direct leiden tot (alsnog) toekenning van subsidie, weet hij. Zijn doel is het kunstenbeleid onder de loep te nemen. "Het AFK en de gemeente staan gelukkig open voor dat gesprek," zegt Fransen. "Pakhuis de Zwijger is uniek in de stad, dus we vertrouwen erop dat er een oplossing voor onze financiële situatie komt."

Dit is deel drie van een serie over culturele instellingen die niet meer in het Kunstenplan zijn opgenomen.

Lees ook deel 1: Directeur Bijbels Museum: 'Hier vind je verstilling'
En deel 2: Frederieke Cannegieter: 'Je kunt nu een marionet adopteren'