De Amsterdamse voetsporen van Dirk Hartog in Australië

'Op 25 oktober 1616 is het schip de Eendracht van Amsterdam hier aangekomen,' krasten scheepslui met een scherpe naald op het bord. Het was een doodgewone tinnen schotel, eentje die ze tijdens hun maandenlange tocht op zee hadden gebruikt, maar Dirk Hartog had hem plat laten slaan om als aandenken in het lege land te plaatsen.

De naam van schipper Dirk Hartog kwam op het bord, die van de opperkoopman aan boord, Gillis Miebais, en die van de onderkoopman en de eerste stuurman. Zij waren de eerste Europeanen die een teken achterlieten in het geheimzinnige Zuidland, of Terra Australis, waar iedere zeevaarder wel van had gehoord, maar waar nog nooit iemand was geweest.

Snellere route
Dirk Hartog was op 30 oktober 1580 gedoopt in de Oude Kerk in Amsterdam. Zijn vader was schipper en Dirk was ook de zee opgegaan. Jarenlang voer hij op de Oostzee en de Middellandse Zee. In 1616 werkte hij voor de Verenigde Oost-Indische Compagnie (VOC).

Dirk Hartog werd schipper op het gloednieuwe schip de Eendracht, dat het jaar ervoor op de Amsterdamse werf van de VOC was gebouwd. Op 23 januari 1616 vertrok de Eendracht in een vloot van zes schepen van Texel via Kaap de Goede Hoop naar Bantam, aan de westkant van Java.

Onderweg raakte de Eendracht de andere schepen kwijt. Dirk Hartog besloot toen een pas ontdekte en snellere route naar Java te nemen. In plaats van de kustlijn te volgen voer het schip vanaf Kaap de Goede Hoop zo'n zevenduizend kilometer naar het oosten.

Rotsspleet
Rond de veertigste breedtegraad stond altijd een sterke westenwind, die de schepen snel vooruitdreef. Dat bespaarde de bemanning maanden van hitte, ontberingen en scheurbuik. Het schip moest dan wel op tijd koers zetten naar het noorden om uit te komen bij Java. En het was lastig om op volle zee te bepalen waar je je precies bevond.

Toen Dirk Hartog na een maand of twee op zee een stel eilanden voor zich zag opdoemen, met daarachter de kust van wat een uitgestrekt land leek, wist hij dat hij te ver was doorgevaren. Hij liet het anker vallen bij het meest westelijke eiland en ging aan land. Mensen zag hij nergens; alleen steile rotswanden die uit de zee verrezen, zandduinen en struiken.

Na twee dagen besloot hij verder te varen. In een rotsspleet boven op een klif plaatste hij een paal, waarop hij een tinnen schotel spijkerde met daarop het bericht dat de Eendracht hier op 25 oktober 1616 was aangekomen en op 27 oktober weer was weggevaren, richting Bantam.

Eendrachtsland
Dirk Hartog voer langs de kust verder naar het noorden. Hij bracht de onbekende kustlijn tussen de 26ste en 22ste graad zuiderbreedte nauwkeurig in kaart. Het land dat hij had gevonden, noemde hij naar zijn schip 'het Land van de Eendracht' of 'Eendrachtsland'. Daarna pas voer hij door naar Bantam. Maanden later dan gepland kwam hij daar aan.

De bestuurders van de Verenigde Oost-Indische Compagnie waren niet te spreken over de omweg die de Eendracht had genomen. Dirk Hartog keerde terug naar Amsterdam en zou niet meer voor de VOC varen. In plaats daarvan was hij weer op de Middellandse Zee te vinden, en op de Oostzee. Hij overleed in 1621, veertig jaar oud, en werd begraven in de Nieuwe Kerk.

Eind januari 1697, ruim tachtig jaar na de aankomst van de Eendracht in 'Terra Australis', arriveerde het Amsterdamse schip de Geelvinck van schipper Willem de Vlamingh voor de westkust van Australië. In het zand vond opperstuurman Michiel Bloem het bord dat Dirk Hartog had achtergelaten. De paal stond er ook nog, maar die was grotendeels vermolmd.

Vuurtoren met plaquette
Willem de Vlamingh kopieerde de tekst op een nieuw bord en vulde hem aan met de gegevens van zijn eigen reis. Hij spijkerde het op een paal, plaatste die op dezelfde plek en nam het bord van Dirk Hartog mee. Het bevindt zich nu in het Rijksmuseum. Het bord van De Vlamingh werd in de negentiende eeuw teruggevonden en is tegenwoordig te zien in het Western Australian Maritime Museum in Fremantle.

Dirk Hartog was de tweede Europeaan die Australië bereikte. Een andere Nederlander, Willem Jansz, was tien jaar eerder al op de noordkust van Australië gestoten. Maar Dirk Hartog was de eerste die een blijk van zijn aanwezigheid achterliet. Zijn bord bevat de oudste geschreven tekst van Australië.

Het eiland waar Dirk Hartog aan land ging, in Shark Bay in West-Australië, heet nog altijd Dirk Hartog Island. Op de plek waar hij zijn tinnen schotel achterliet, Cape Inscription, staat een vuurtoren met een plaquette. Twee palen herinneren aan de borden van Dirk Hartog en Willem de Vlamingh. De plek staat op de Australische National Heritage List. In 2016 vieren Nederland en Australië dat het vierhonderd jaar geleden is dat Dirk Hartog in West-Australië aan land ging.