De 10 meest bijzondere nieuwe gebouwen van Amsterdam

Als er een trend te ontdekken valt in de nominaties voor de Gouden AAP 2018, de architectuurprijs van Amsterdam, is het de voortdurende behoefte bestaande gebouwen te hergebruiken, uit te breiden of te vernieuwen.

Vier van de tien projecten zijn voorbeelden van 'tweedelevenarchitectuur', in alle gevallen erfstukken uit de jaren vijftig en zestig die zijn opgelapt en opgeknapt.

Neem De Boel aan de De Boelelaan, een anonieme galerijflat uit 1965. Liefdevol of mee­slepend kan de architectuur van het gebouw niet genoemd worden, maar door er op de eerste verdieping een glazen serre aan te hangen, is er ineens een aantrekkelijke straatwand ontstaan.

Wie vroeger zo snel mogelijk door de De Boelelaan wilde rijden, zou nu zomaar kunnen overwegen er eens te gaan wandelen. Architect Hans van Heeswijk gooide de flat open en liet een daktuin aanleggen door Karres+Brands, te gebruiken door de huurders.

Dat polderdak vinden we tegenwoordig meer terug op en rondom de Zuid­as, wat een mooie en nuttige bijdrage is aan de waterafvoer in het volgebouwde gebied.

Wintervaste planten
De integratie van groen in de architectuur is een tweede ontwikkeling - wat de IJhal van het Centraal Station tot zo'n succes heeft gemaakt zijn de wintervaste planten die uit het dak druipen ter hoogte van de trappen naar het busstation. Groen in het Centraal Station, daar heeft Pierre Cuypers nooit aan gedacht.

Er vallen een paar dingen op bij deze editie van de Gouden AAP. De breed samengestelde selectiecommissie beschrijft een grote boog rondom de binnenstad, met een voorkeur voor de Westelijke Tuinsteden (vier keer genoemd).

Noord, dat toch een booming stadsdeel is, is slechts met een torentje vertegenwoordigd, het nou niet bepaald verbeeldingsvolle studentencomplex Nautique. Daarvan is hooguit de gevelbekleding van cortenstaal interessant te noemen.

De commissie was kennelijk niet gecharmeerd van de bouw in de Houthaven, op het Zeeburgereiland, op IJburg of in het Amstelkwartier, want ze ontbreken op de lijst. Het collectief ­opdrachtgeverschap, waarbij bewoners gezamenlijk een project van de grond tillen met een architect, was minder succesvol in het beoordelingsjaar 2017 dan in de jaren daarvoor.

Dan zijn er gebouwen die ontbreken, zoals warenhuis Hudson's Bay, het Hyatthotel aan de Sarphatistraat en de Beurspassage. Voor alle drie geldt dat ze zich prominent manifesteren in de stad, maar geen overweldigende indruk maken.

2017 zou daarom weleens de boeken kunnen ingaan als een overgangsjaar, een jaar waarin de crisis in de bouw bedwongen is, maar waar het wachten is op grote nieuwe iconen. Pontsteiger, hotel Jakarta en de nieuwe metrostations horen alvast bij de oogst van 2018.

De reden dat 2017 niet zo'n indruk maakt, is het gebrek aan bouwmaterialen, al eerder gemeld in Het Parool, en het gemis aan vaklieden. Vanwege de crisis hebben veel aannemers­bedrijven hun personeelsbestand ingekrompen en zijn de toeleveringsbedrijven van heipalen niet in staat te voldoen aan de explosieve vraag. Dat verklaart waarom de Houthaven veel trager de grond uit schiet en wordt gewacht met de ontwikkeling van de Sluisbuurt.

Bij de Sluisbuurt speelt ook mee dat Ruimte en Ontwikkeling van de gemeente Amsterdam heen en weer wordt geslingerd tussen hoog- en laagbouw, en nog niet goed kan kiezen voor het karakter van die wijk in wording. De tijd dringt.

Er gaat geen week voorbij of iemand luidt de noodklok over het tekort aan woningen of de overkokende huizenmarkt. Het wekt dan ook geen verbazing dat op de AAP-lijst voor 2018 ­woningen hoegenaamd ontbreken.

Bijzonder perspectief
Waar moet de driekoppige jury dan uit kiezen, en wat zijn de criteria? Architectuurcentrum Arcam, dat de jaarlijkse competitie organiseert, noemt twee aspecten: het onderscheidende karakter van een gebouw en de betekenis die het heeft voor Amsterdam.

Duurzaamheid speelde de afgelopen jaren een voorname rol, maar dat is zo vanzelfsprekend geworden dat het niet meer de doorslag geeft. Wie aangeeft niet duurzaam te ontwerpen leeft in de verkeerde tijd.

Welk gebouw zou dan op 12 april moeten winnen? We gokken op twee nominaties.
Allereerst de IJhal van het Centraal Station, omdat de dode achterkant van het station tot leven is gewekt. Een team van architecten onder leiding van Wiel Arets heeft zowel een horizontale als een verticale verbinding geschapen tussen verschillende vervoersstromen.

De tweede kandidaat is het nieuwe olifantenverblijf van Artis van een groep landschapsarchitecten, met een verdiepte brug (architect Dingeman Deijs), zodat de bezoekers een bijzonder perspectief krijgen op het wel en wee van de dieren. Dat is ongetwijfeld event-architectuur, maar wel minder plat dan het schouwspel I love Holland naast de A'DAM Toren.

Henricusschool

Oorspronkelijk was dit het Catharinacomplex, in de jaren vijftig gebouwd in de Bossche Schoolstijl door Evers en Sarlemijn. Eind 2015 hebben de architecten Berger en Barnett dit gebouw in Slotermeer onder handen genomen om het te laten voldoen aan een nieuw onderwijsconcept.

De ingrepen onderscheiden zich met kleur en details van het originele gebouw. Het oorspronkelijk gebeitste houten plafond is in ere hersteld. Een kleine aula is aan de entree toegevoegd.

Datacenter AM4

Het centrum voor het internetverkeer op het Science Park aan de A10, ontworpen door Benthem Crouwel Architecten, valt op door een sterke verticale belijning - alsof er een reusachtige pc is neergezet.

Een knalrode brug leidt de bezoekers van het entreegebouw naar het complex. Opmerkelijk is dat de hitte van de installaties in het gebouw wordt gebruikt voor de verwarming van de overige gebouwen op het Science Park.

Wibautstraat, hoek Grensstraat

Een van de weinige woonhuizen die zijn genomineerd. Projectarchitect is Thomas Bedaux. Veertien appartementen zijn op een behendige manier samengebracht in een ­torentje met verspringende bouwdelen. Een lege plek op de Wibaut­straat is hiermee afdoende gevuld.

Nautique Living

Het eerste appartementen­complex naast de NDSM-werf is bedoeld voor studenten met gezamenlijke faciliteiten zoals een lounge, wasserette, een ruimte voor besloten diners en een binnentuin. John Bosch rustte het pand uit met een gevel van corten­staal waardoor het vanaf een afstand enige gelijkenis vertoont met de Chicago-architec­tuur.

IJhal

Trein, metro, bus, taxi, pont, fiets, auto en voetganger: alle verkeer komt hier samen in een transparante hal onder een verlengde stationskap. De achterkant van het CS is een nieuwe voorkant geworden, een plek om te flaneren of te eten in de vele restaurants.

De Boel

Een reusachtige stier siert de kop van deze galerijflat aan de De Boelelaan, verwijzend naar de Wall Street Bull (symbool van de zakelijke Zuidas). De flat bestaat nu uit 144 huurappartementen voor het middenklassesegment.

Het concept is share and create: bewoners delen een polderdak en de elektrische auto's in de garage. Op de eerste etage achter grote ramen zijn kantoren.

Augustanahof

Een gebouw in Bos en Lommer uit 1957, ooit een kerk met kerkzaal, zondagsschool en kosterswoning. Dat is nu een verzameling woonhofjes waar jong en oud kunnen samenwonen. Zo is een gemeenschap ontstaan van 14 sociale huurwoningen en 2 vrijesectorhuurwoningen.

De woningen zijn binnen de bestaande muren ingepast, er is een ontmoetingsruimte en een gezamenlijke keuken. Ponec en De Winter namen de metamorfose voor hun rekening

Olifantenverblijf Artis

De dieren hebben meer ruimte gekregen en kunnen naar hartenlust in het waterbassin spetteren dat is aangesloten op het Entrepotdok. Bezoekers hebben uitzicht op de olifanten vanaf een verdiepte brug, die is bekleed met cortenstaal. Het water kan over de rand stromen. Natuurgetrouwe constructies en een schuurboom moeten de olifanten een 'thuisgevoel' geven.

Ru Pare Community

Voormalige school in Slotervaart door Beta office for Architecture is getransformeerd tot een gemeenschaps- huis in de wijk. De entree is verplaatst naar de gymzaal, die zo dienst-­doet als foyer.

Opmerkelijk is een nieuwe tussenverdieping in de gymzaal met vijf gethematiseerde tuinbouwkassen. De overheaddeuren in de gymzaal kunnen bij mooi weer helemaal geopend worden, zodat buiten en binnen soepel in elkaar overlopen.

Van Eesterenpaviljoen

De kop van de Sloterplas is een hoogtepunt van de naoorlogse stedenbouw in Amsterdam. Cornelis van Eesteren tekende hier in 1939 al een paviljoen. Dat is er nu gekomen, ontworpen door Korteknie Stuhlmacher Architecten.

Het paviljoen oogt enorm door het ritmische spel van donker gebeitst hout en de grote ramen in de gevel, terwijl de expositiezaal is uitgerust met zware brede balken.