Collectief in Foam brengt kleur in enorme fotoberg

Een vinger, een knop: klik, een foto. Anders dan voor schilderen, schrijven of zingen geldt voor fotografie: iedereen kan het ¿ of denkt het te kunnen.

Dat maakt fotografie de meest democratische vorm van expressie. Het maakt het voor professioneel fotografen ook lastig zich te onderscheiden, zeker in het digitale tijdperk. De portretfotograaf is ingehaald door de selfiecultuur, burgerjournalisten met mobieltjes eten persfotografen de kaas van het brood, en kunstfotografie krijgt concurrentie van online galeries waar Jan en alleman zijn werk toont.

Maar de laatste jaren is een tegenbeweging ontstaan. Overal ter wereld
zijn collectieven opgestaan met strategieën om weer kleur en betekenis te pompen in die almaar aanzwellende, amorfe beeldenberg. Niet als individuele makers, maar samen.

In Collectivism worden er zeven voorgesteld. De tentoonstelling is onderdeel van het Collaborate-programma, een tentoonstellingsreeks waarmee Foam zijn vijftienjarige bestaan viert en de stand van zaken in de fotografie onderzoekt.

Collectivism zit meteen boven op de actualiteit. Het ademt een sfeer van pragmatisch activisme die heel erg van nu is. In de doe-het-zelfideologie van de collectieven klinkt de punkmentaliteit van de jaren tachtig door, maar dan zonder het bijbehorende nihilisme.

Het gaat juist om constructieve alternatieven voor de ontspoorde praktijk - ja, zelfs voor zoiets wereldlijks als het 'verdienmodel'.

Fremdkörper
Dead Darlings doet dat in de vorm van veilingen. Fotografen - ook bekende, zelfs beroemde - brengen werk in dat misschien wel goed
is, maar niet echt past in hun oeuvre.

Dead darlings heten zulke fremdkörper in het jargon. De organisatie biedt ze anoniem aan, voor lage instapprijzen. Zo krijgen ook jonge verzamelaars de kans werk te verwerven en wordt het verkoopproces niet verstoord door de fixatie op namen. Alleen de kracht van het beeld telt.

De Fotokopie gaat nog een stapje verder in het ondermijnen van de traditionele kunstmarkt. De leden fotokopiëren originelen op gesigneerde A3-vellen. Dat doen ze heel serieus, gekleed in witte pakken. Het doet je afvragen waar nu de waarde van de foto in zit: de afbeelding, de handtekening die het werk authentiek maakt, of toch de kwaliteit van de afdruk?

De collectieven in Foam willen weg van het objectfetisjisme dat heerst in de wereld van fotografieverzamelaars en musea. Het gaat hun niet om die grote, glimmende C-print of fluwelige piëzografie die als trofee aan de wand hangt, maar om wat die foto betekent buiten die huiskamer. En soms gaat het niet eens om een individuele foto, maar om beelden in het algemeen, zoals bij 8Ball Society.

De Amerikanen richtten hun zaal in als slaapkamer van een fictieve zestienjarige, een soort collectief alter ego dat naar de uiteenlopende posters te oordelen alles tegelijk is: homo en hetero, man en vrouw, blank en zwart. Dat past bij 8Ball, een open platform waar iedereen welkom is om zijn werk te tonen en niemand beter of meer is dan de ander.

Arbeidersbeweging
Terwijl het radicaal egalitaire 8Ball gericht is op zelfexpressie, wil Werker Magazine meer: de publieke opinie beïnvloeden van onderaf. De groep is vernoemd naar de arbeidersbeweging die in de jaren twintig en dertig het proletarisch bestaan in beeld bracht.

De hedendaagse navolgers beoefenen georganiseerde burgerjournalistiek. Iedereen met een camera kan meedoen maar moet per onderwerp wel minstens vijftig foto's maken. Zo wordt de realiteit buiten de mainstreammedia vastgelegd.

Invisible Borders gaat op vergelijkbare wijze te werk. Afrikaanse schrijvers en fotografen zwerven over hun continent en documenteren wat ze zien. Dat levert eerlijk gezegd weinig spectaculaire beelden op.

Ze zouden ook van een rugzaktoerist afkomstig kunnen zijn. Maar daar gaat het niet om. Deze beelden zijn gemaakt door Afrikanen zelf, die nu eens niet voor, maar achter de lens staan. Net als bij Werken Magazine geldt: motivatie is belangrijker dan compositie. En dat geldt voor het meeste werk in deze tentoonstelling.

Waarde heeft hier weinig meer te maken met esthetiek of vernieuwing, de drijvende krachten achter de 20ste-eeuwse westerse kunstgeschiedenis. Waarde zit in het collectief zelf, waar de foto's gemaakt worden, en gebruikt.

Collectivism. Collectives and their quest for value: t/m 18 juni in Foam, Keizersgracht 609.