Buma wil meer transparantie op internet: 'Tijd voor surveillance'

'Hier." Sybrand Buma grist een A4'tje uit een stapeltje papieren voor zich. "Op de dag dat minister Hennis aftrad, werd vanaf Russische Twitteraccounts honderden keren de hashtag #hennisdebat geretweet. Dat blijkt uit een monitor van een Amerikaanse universiteit.

Hennisdebat werd daardoor trending. Het effect daarvan is dat wij denken: zó, dat debat krijgt online veel aandacht, het speelt in Nederland. Maar de lezers weten niet wie daar achter zitten. Dat is toch scary, dat we dat niet weten?"

Waar bent u zo bang voor?
"Het gaat erom dat we alert zijn. Rusland voert een koude oorlog op het internet. Het land infiltreert en beïnvloedt de publieke opinie. Daar waar destabilisatie op de loer ligt, zijn de Russen online actief. Dat was bij de brexit zo, bij de Amerikaanse presidentsverkiezingen en onlangs bij het Catalaanse onafhankelijksreferendum."

"Vroeger had je een leger nodig om de democratie in een ander land te beïnvloeden, nu hoef je soms nog niet één procent van de bevolking te bereiken om het verschil te kunnen maken. Kijk hoe klein de verschillen waren bij de verkiezingsuitslag in Amerika."

PVV-leider Geert Wilders gaat op bezoek in Rusland. Heeft hij een punt dat we lijden aan Russofobie?
"Ik vind het heel zorgelijk dat een Nederlandse politicus zo'n positie inneemt. Een volksvertegenwoordiger moet juist ons land beschermen. Wat Rusland doet, is gevaarlijk voor de democratie. De Krim is bezet, de oorlog in Oost-Oekraïne is opgestookt. Het is het land van de BUK-raket waarmee de MH17 is neergehaald."

"En dan is er opeens een Nederlandse politicus die zegt dat Rusland zich terecht bedreigd voelt door de 'oprukkende NAVO'! Zo'n term miskent het zelfbeschikkingsrecht van de Baltische staten. Zij hebben zelf gekozen voor aansluiting bij de EU, bij de Navo. Alsof Rusland net als in de Koude Oorlog recht heeft op invloedssferen. Wilders is naïef. Denkt hij nou echt dat hij in Moskou het ware verhaal te horen krijgt? Kom nou."

Minister van Binnenlandse Zaken Kajsa Ollongren kon maar één concreet voorbeeld noemen van Russische inmenging in Nederland. Overdrijft u niet?
"Zolang we zaken niet zeker weten, kan ik me voorstellen dat onze inlichtingendiensten voorzichtig zijn met beschuldigingen. Maar bij het Oekraïnereferendum waren er genoeg aanwijzingen. We zitten dicht tegen het weten aan."

Of weet u misschien meer, als lid van de commissie-Stiekem?
"Nee. Dit vermoeden komt voort uit het feit dat de Russen op zóveel plekken actief zijn. Alleen is nog niemand opgepakt. Elke keer als er spanning is, als ergens destabilisatie dreigt, duiken die Russische accounts op. Rusland heeft daar baat bij."

Vindt u onwaarheden de grootste bedreiging?
"De dreiging is breder. Het gaat ook om hacken. In 2013 wist een aantal Iraniërs online in te breken in een dammetje vlakbij New York. Ze slaagden erin van een afstand de schuiven open te zetten. Nu was dat dammetje niet in gebruik en is er geen overstroming geweest, het was geen groot nieuws, maar het laat wel zien waartoe Iran in staat is."

"Onlangs was er een hack in de Rotterdamse haven. Een grote containeroverslag lag dagen stil. En we hebben geen idee wie er achter zat. Stel dat dat met onze stormvloedkering gebeurt. Daar moeten we ons tegen wapenen. Het risico op ontwrichting is te groot. Voor onze economie en onze veiligheid."

Hoe dan?
"We moeten af van het idee de digitale wereld als privédomein te zien, waar de privacywetgeving regeert. Wie het internet op gaat, betreedt de publieke ruimte, ook al zit je thuis op je zolderkamer. Op straat geldt een ID-plicht, er hangen camera's. Op internet is geen enkele bescherming. Mensen kunnen onder alias elkaar de huid vol schelden, zonder dat iemand weet wie er achter zit."

De privacywetgeving moet op de helling?
"Privacy is belangrijk. Maar weet u wat zo interessant is aan de discussie over de nieuwe Wet op de Inlichtingen- en Veiligheidsdiensten, de WIV? Dat is nou typisch een voorbeeld waarbij tegenstanders een overdreven sterke nadruk op privacy leggen. Maar als je een speld in een hooiberg zoekt, moet je die wel kúnnen vinden."

"Criminelen gebruiken allang geen telefoons meer, want die worden aangestraald door zendmasten en die mogen afgetapt worden. De kabel niet, dus gaat veel communicatie via Fifa-spelletjes. Daar moet je dus kunnen kijken. Heel veel landen doen dit al zonder dat ze dat mogen, wij zijn tenminste zo netjes er een wet met veel waarborgen voor te maken. Om burgers te beveiligen op internet moeten we meer doen."

U wilt een internetpolitie?
"Dat zijn niet mijn woorden. Zo'n benaming roept bij mensen al gauw het gevoel op van 'zie je wel, de politie wil weten wat ik online doe'. Ik wil dat er online gesurveilleerd wordt door een internetautoriteit. Zodat we bijvoorbeeld weten waar al die berichten op social media vandaan komen. Dat hoeft de politie niet te doen."

Maar als u bang bent voor Russisch nepnieuws kunt u toch ook gewoon het echte verhaal daar tegenover zetten?
"Ik zal wel weer de kritiek krijgen dat ik de vrijheid van meningsuiting wil beknotten. Maar bij vrijheid van meningsuiting hoort transparantie. Bij dergelijke berichten staat niet netjes: dit bericht komt van de Russische overheid met de bedoeling uw land te destabiliseren. Deze manier van oorlogvoering werkt niet met tanks, maar nestelt zich in je hoofd."