Wat kan Nederland leren van het moederland van de maffia?

‘Italiaanse toestanden’, werd geroepen na de moord op advocaat Derk Wiersum. Wat kan Nederland leren van het moederland van de maffia over de beveiliging van advocaten en magistraten?

De moord op Derk Wiersum, advocaat van kroongetuige Nabil B., is de tweede aanslag die het Openbaar Ministerie (OM) heeft overrompeld. Paniek was er ook toen Nabils broer Reduan in januari 2018 werd doodgeschoten in zijn bedrijfspand in Amsterdam. Het OM belde toen voor advies met Italië, waar justitie al tientallen jaren werkt met spijtoptanten van de maffia.

Eén van die adviseurs is maffiabestrijder Nicola Gratteri. Hij kan geen meter onbeschermd over straat, heeft altijd beveiligers om zich heen en verplaatst zich in een gepantserde auto. Op zijn gemak voelt hij zich alleen in de tuin van zijn zwaarbeveiligde huis, als hij de tomatenplanten verzorgt.

Risico’s minimaliseren

Gratteri is een realist. Criminelen die uit de school klappen tegen justitie, lopen risico en hun families ook. “Het is helaas onderdeel van het systeem.” De aanklager probeert de risico’s bij kroongetuigedeals te minimaliseren. Voor de deal bekend wordt gemaakt, stelt de spijtoptant een lijst van familieleden op die risico lopen. Zij worden uit de omgeving van de getuige weggehaald voor de deal kan beginnen. Wie bescherming nodig heeft, mag dat niet weigeren.

Gratteri maande Nederland vorig jaar om het Italiaanse strafrechtsysteem zo veel mogelijk over te nemen, met meer mogelijkheden voor infiltratie en stelselmatig tappen. Nederland moest haast maken, voor de situatie met de georganiseerde misdaad verder uit de hand loopt.

Misdaadbestrijders uit Italië weten waarover ze het hebben. In de jaren tachtig en negentig werden meerdere officieren van justitie, rechters en burgemeesters vermoord. De dood van de Siciliaanse onderzoeksrechters Giovanni Falcone en Paolo Borsellino, in 1992 opgeblazen met zware bommen, bracht een omslag teweeg. Door de inzet van spijtoptanten werd de top van de Siciliaanse maffia ten val gebracht. Als wraak doodde de maffia elf familieleden van de belangrijkste spijtoptant Tommaso Buscetta.

Zelfs in misdaadland Italië is de moord op een advocaat van een kroongetuige uniek, zegt officier van justitie Antonio de Bernardo. “Voor zover ik weet heeft een vergelijkbare zaak zich bij ons niet voorgedaan.” Advocaten krijgen alleen beveiliging wanneer er specifiek gevaar dreigt.

Volgens Emanuele Capparelli, die sinds 2015 vijftien kroongetuigen bijstond, verdienen advocaten als zij meer bescherming. Capparelli werd dit jaar buiten de rechtszaal opgewacht door een maffiafamilie, nadat een verdachte op de zitting tegen haar was uitgevallen. “De officieren van justitie hebben me meegenomen naar kantoor. Maar daarna kreeg ik geen bescherming. We worden beschouwd als assistenten van spijtoptanten, niet als belangrijk onderdeel van de rechtspraak.”

Zwijgen voor altijd

Toch zal moord op een advocaat een zeldzaamheid blijven, denkt ze, dus is het niet vreemd dat Nederland deze liquidatie niet zag aankomen. “Wie een kroongetuige bijstaat, loopt normaal gesproken weinig risico. Moord is niet effectief. Als je de advocaat van een spijtoptant vermoordt, kan hij een nieuwe nemen. Als je de spijtoptant zelf vermoordt, zwijgt hij voor altijd.”

Een gedegen bescherming van kroongetuigen en hun omgeving, ­inclusief advocaten, is van fundamenteel belang voor de strijd tegen de georganiseerde misdaad, zegt aanklager De Bernardo. “Elke keer als een kroongetuige stopt omdat hij zich onveilig voelt, is een nederlaag in de strijd tegen de georganiseerde misdaad.”

Journalist Maria Grazia Mazzola, opgegroeid in Palermo, volgt de maffia meer dan dertig jaar. Ze heeft een heilig geloof in het systeem van spijtoptanten. “Het is de enige manier om gesloten organisaties als de maffia te raken.” De moord op advocaat Wiersum laat volgens haar zien dat de georganiseerde misdaad bang is. “Je kunt deze aanslag zien als een waarschuwing, maar ook als teken van zwakte.”

Lees alles over de liquidatie van Derk Wiersum in ons blog.