Plus
VVD en D66 nemen ook nog even pauze en praten pas in augustus weer over de formatie
Informateur Mariëtte Hamer zet VVD-leider Mark Rutte en D66-leider Sigrid Kaag aan het werk. Zij moeten samen een aanzet voor een regeerakkoord schrijven. Maar eerst vakantie, dus formeren kan pas in augustus.
Mariëtte Hamer weet het zeker. De zes partijen die in beeld zijn voor een meerderheidscoalitie willen heus meeregeren. De informateur heeft ‘redenen’ om aan te nemen dat de bereidheid bij VVD, D66, CDA, PvdA, GroenLinks en ChristenUnie ‘heel groot’ is. “Ze weten alleen niet in welke combinatie.”
Bij elke optie werpt een of meerdere partijen een blokkade op, zo valt te lezen in het eindverslag dat Hamer gisteren naar de Tweede Kamer heeft gestuurd. De VVD wil in elk geval met het CDA, maar niet met PvdA én GroenLinks. Het CDA wil ook niet met de twee linkse partijen. D66 wil dat wél, en vindt onderhandelen met de ChristenUnie ‘niet wenselijk’. De ChristenUnie wil op zijn beurt pas aan tafel als dat ‘gewenst’ is en als de partij nodig is voor een meerderheid.
Om die impasse te doorbreken wil Hamer nu dat de twee winnaars van de verkiezingen, VVD-voorman Mark Rutte en D66-leider Sigrid Kaag, samen ‘de pen ter hand nemen’. Het is een tussenstap, die ertoe moet leiden dat partijen na lezing van het stuk – dat over ‘een paar weken’ af moet zijn – tóch met elkaar om tafel willen. “Een kabinetsformatie is altijd behoedzaam aftasten, zelden een romantische aangelegenheid. Maar ik verwacht dat er ruimte gaat ontstaan.”
Geen draaiboek
De partijen hebben nu nog ‘koudwatervrees’, zegt Hamer. Toch heeft ze niet overwogen bepaalde partijen zachtjes richting het water te duwen door in haar eindverslag te adviseren dat zij moeten gaan onderhandelen. “Als ze daar tegen heug en meug gaan zitten, heeft dat over het algemeen niet zo veel zin. Er moet weer een beetje vrolijkheid in deze formatie komen.”
Rutte en Kaag laten overigens al doorschemeren dat zij de aanzet voor een regeerakkoord niet met z’n tweeën gaan schrijven. Rutte wijst erop dat hij als demissionair premier en Kaag als demissionair minister van Buitenlandse Zaken ook nog een ‘dayjob’ hebben. En dus schuiven fractieleden van VVD- en D66 aan bij het schrijfproces. Waarnemend fractievoorzitters Sophie Hermans (VVD) en Rob Jetten (D66) zouden de werkwijze al hebben besproken.
“Dit is allemaal nieuw, er is geen draaiboek voor,” zegt een betrokkene. De VVD wil ‘een breder team’ van Kamerleden inzetten en D66 denkt aan ‘zijtafels’, waaraan door fractie-experts op bepaalde onderwerpen wordt onderhandeld. Want dat staat voor D66 vast: het schrijven van ‘een document op hoofdlijnen’ is ‘gewoon onderhandelen’.
Hoewel VVD en D66 volgens Hamer genoeg zouden moeten hebben aan een paar weken om hun aanzet te maken, verwacht ze dat de onderhandelingen met een grotere groep partijen pas half augustus zullen beginnen. De formatie neemt ‘eind juli/begin augustus’ een zomerpauze van twee tot drie weken, stellen ingewijden. “Deze mensen hebben veel voor de kiezen gekregen,” zei Hamer, verwijzend naar de roerige maanden sinds de verkiezingen.
Daarin verloren veel partijen het vertrouwen in VVD-leider Rutte na een mislukte verkenning door uitgelekte stukken (’Omtzigt: functie elders’), moest informateur Herman Tjeenk Willink de vastgelopen formatie weer in beweging brengen en kwam het CDA in zwaar weer terecht door een uitgelekte notitie van het populaire Kamerlid Pieter Omtzigt, die uiteindelijk liet weten zijn lidmaatschap op te zeggen.
Zware wissel
“Ik denk dat het goed is als we even vrij hebben,” zei Rutte gisteren. “Iedereen is ook wel een beetje gaar zo langzamerhand.”
De hoofdrolspelers in de formatie zouden onderling al hebben afgesproken in de zomer ‘even op zwart’ te gaan. “We moeten ook op onze mensen passen,” klinkt het.
Rutte wijst erop dat de coronacrisis ook een zware wissel trekt op kabinetsleden. Naast Rutte en Kaag zit ook Wopke Hoekstra in het demissionaire kabinet. Rutte: “Ik denk dat iedereen er wel aan toe is elkaar even niet te zien.”
Analyse: Lange formatie is alleen maar voordelig voor Rutte
De vertrouwenscrisis rond minister-president Mark Rutte is ‘weggeëbd’. Hij kan nu zelf gaan bouwen aan zijn vierde kabinet.
Dat de formatie zo lang duurt, pakt vooralsnog uit in het voordeel van Rutte. Zijn rol leek in de nacht van 1 april uitgespeeld, toen bleek dat hij had gelogen over uitspraken over de toekomst van Kamerlid Pieter Omtzigt. Rutte beloofde zijn ‘stinkende best’ te doen om het vertrouwen terug te winnen, maar ontmoette in de weken erna vooral vijandigheid.
Nu moet hij samen met D66-leider Sigrid Kaag de formatie redden. Vandaag stemt de Tweede Kamer – die Rutte in april nog wilde wegsturen – in met een voorstel van informateur Mariëtte Hamer om hem en Kaag een ‘document op hoofdlijnen’ te laten schrijven. Dat moet het begin vormen van een nieuw regeerakkoord, waarbij andere partijen zich kunnen aansluiten.
Het maken van het document zal enkele weken duren, ingewijden denken zelfs nog langer. Daarna nemen partijen vakantie waarna de formatie half augustus ‘echt’ moet beginnen. Hoewel de vorming van een nieuw kabinet bijna honderd dagen na de verkiezingen nog geen millimeter lijkt opgeschoten, markeert de veranderde positie van Rutte toch dat er beweging in zit.
Rutte laat al weken merken dat hij geen haast heeft bij het vormen van een kabinet. Hij hoopt dat de tijd hem nog meer helpt door ook de wederzijdse afkeer tussen D66 en ChristenUnie weg te nemen. Als dat gebeurt, komt er dit najaar alsnog een kabinet van zijn voorkeur: een voortzetting van het huidige kabinet van vier partijen: met Mark Rutte als premier.
Hans van Soest
