Verplicht een fietshelm op? ‘Dan gaan Nederlanders juist minder fietsen’

Jaarlijks lopen zo’n vijftigduizend fietsers ernstig letsel op bij een fietsongeluk. Naar schatting gaat het bij een kwart van hen om hoofd/hersenletsel, zegt Marieke Visser, neuroloog in Amsterdam UMC en lid van de nieuwe denktank Artsen voor Veilig Fietsen. De groep medisch specialisten uit verschillende Nederlandse ziekenhuizen pleit voor het dragen van een helm op de (stads)fiets. Ze startten deze week met een bewustwordingscampagne. Slogan: ‘Gebruik je kop, zet een helm op.’

Visser: “Wij vangen veel patiënten met ernstige trauma op. Dan valt op dat daar veel fietsers, e-bikers en bakfietsers bij zitten. Iedere keer bekruipt je de vraag: waarom droegen ze geen helm?”

In 2020 verongelukten er in Nederland 229 fietsers: het hoogste aantal in de afgelopen twintig jaar. Ernstig hersenletsel is vaak de belangrijkste oorzaak van overlijden, aldus Visser. Door helmen actief te stimuleren, zeker bij kinderen en e-bikers, wil Artsen voor Veilig Fietsen ‘de verkeersveiligheid verbeteren en het aantal doden en gewonden verminderen’. Ook een helmplicht vindt de denktank geen gek idee.

Liever ongelukken voorkomen

Maar een helm verplichten in Nederland fietsland is vloeken in de kerk. Het idee stuit op de nodige weerstand. “De zorgen zijn terecht,” zegt ‘fietsprofessor’ Marco te Brömmelstroet, planoloog aan de Universiteit van Amsterdam, “maar een dergelijke campagne werkt als een olifant in een porseleinkast.”

Het actief promoten van helmen is op angst gestoeld, meent hij. Ook legt het een schuldgevoel bij de slachtoffers van verkeersongelukken: “‘Had ik maar...’. Terwijl Nederland juist terecht wordt gezien als een uniek veilig land om te fietsen. Ja, er komen mensen bij om het leven, maar niet meer dan bij andere bezigheden.”

Ook de Fietsersbond ziet liever dat de focus op verkeersveiligheid komt te liggen. De bond is niet tegen helmen, zegt directeur Esther van Garderen, maar aan bewuste stimulering doen zij niet. “Hoe je het ook wendt of keert, een helm voorkomt geen ongelukken.”

Geen helmcultuur

Dat Nederlanders niet gauw een fietshelm opzetten, zien ook fietsverhuurders. Bij MacBike in Amsterdam is een helm huren altijd een optie, maar het wordt niet actief aanbevolen. “Nederlanders willen het toch nooit, die zijn het zo gewend om zonder te doen,” zegt een woordvoerder. “Toeristen daarentegen vinden het maar vreemd dat niemand hier een helm draagt.” Maar ook zij zijn vatbaar voor het helmloze straatbeeld: “Sommigen vertrekken met helm en komen zonder terug, want niemand op straat draagt er een.”

Eerlijk is eerlijk, een helm op de fiets voelt nog steeds wat suf. “Maar ook dat kan veranderen,” denkt neuroloog Visser. Op de skipiste zag je tien jaar geleden ook maar weinig hoofdbescherming, inmiddels ben je met een ‘bloot hoofd’ de uitzondering. “Terwijl het daar vaak niet eens verplicht is.”

“Het verschil is dat een helm bij skiën eerder een extra drempel is, en geen reden om het niet te doen,” vindt Te Brömmelstroet. “Bij dagelijks fietsen is dat anders.”

Fel tegen een helmplicht

Helpt deze bewustwordingscampagne niet genoeg, dan vindt Artsen voor Veilig Fietsen dat op den duur ook een fietshelmplicht serieus moet overwogen worden door beleidsmakers. Daar is de Fietsersbond fel op tegen. Uit verschillende onderzoeken van onder andere de ANWB blijkt dat een helmplicht voor een grote groep mensen reden zou zijn de fiets te laten staan, werpen zij op. “Mensen dwingen een helm op te zetten geeft het signaal: fietsen is gevaarlijk. Men gaat dan minder fietsen, met alle gezondheidsgevolgen van dien.”

“Laat iedereen een helm dragen als ze dat willen, en laat ouders hun kroost in bubbelplastic inpakken als ze dat willen,” bepleit fietsprofessor Te Brömmelstroet. “Maar laten we daar niet als artsen en overheid een actieve rol in gaan spelen.”