Vaccinexperts: Geef ouderen en kwetsbaren zo snel mogelijk extra prik

Haast is geboden, omdat de vaccins minder goed beschermen dan gehoopt. Uit onderzoek onder bijna 800.000 Amerikaanse veteranen, gepubliceerd in Science, blijkt bijvoorbeeld dat het Janssen-vaccin na een half jaar nog maar 13 procent van de besmettingen weet te voorkomen. Andere vaccins scoren beter, maar na verloop van tijd neemt de bescherming ook bij BioNtech-Pfizer, Moderna en AstraZeneca af. Dat is ook in andere studies en landen zichtbaar.

Tegen ernstige ziekte en overlijden beschermen de vaccins nog wel goed, maar bij ouderen begint deze linie ook scheurtjes te vertonen. Uit cijfers van het RIVM bleek vorige week dat 44 procent van de patiënten die in oktober in het ziekenhuis terecht kwamen, volledig gevaccineerd was. Het merendeel van deze mensen was ouder dan 70.

Vorige week dinsdag adviseerde de Gezondheidsraad om uit voorzorg alle 60-plussers, een groep van ongeveer 4,5 miljoen mensen, een booster te geven. Plan was om in december te beginnen met 80-plussers en inwoners van zorginstellingen. Op dit moment vindt overleg plaats tussen RIVM, de koepelorganisatie van de GGD en zorgkoepels ‘om te zien of dit op een zorgvuldige manier eventueel sneller kan’, laat minister Hugo de Jonge via zijn woordvoerder.

De Jonge riep ziekenhuizen dinsdag op reguliere ingrepen uit te stellen en hun ‘eerlijke deel’ aan coronapatiënten over te nemen. Hij reageerde daarmee op een noodkreet over ‘code zwart’ van de Limburgse ziekenhuizen. “Heel vervelend, maar het moet.”

Hoe effectief zijn vaccins tegen besmetting?
Vaccins beschermen aanvankelijk goed tegen een coronabesmetting, maar die bescherming neemt af over de tijd. Dat lijkt rap te gaan. Een onderzoek van Amerikaanse wetenschappers, vorige week gepubliceerd in Science, laat zien dat bijvoorbeeld het vaccin van Janssen na een half jaar nog maar 13 procent effectief is.

Anders gezegd: het aantal besmettingen bij een fictieve groep mensen die Janssen kreeg, is na een half jaar nog maar 13 procent lager dan bij een even grote groep niet-gevaccineerden. Ger Rijkers, medisch immunoloog van het Elisabeth-TweeSteden Ziekenhuis in Tilburg: “Op langere termijn kun je stellen dat één prik met Janssen, als je kijkt naar de kans op besmetting, geen impact meer heeft.”

In het onderzoek, uitgevoerd met data van bijna 800.000 Amerikaanse veteranen, scoren de vaccins van Pfizer/BioNtech en Moderna beter, maar ook daar daalt de bescherming sterk. Moderna komt na een half jaar uit op 42 procent, Pfizer/BioNtech op 57 procent.

Onderzoeken in Groot-Brittannië en Israël tonen getallen van gelijke strekking: hoe langer geleden mensen hun laatste prik kregen, hoe groter de kans dat ze toch weer een infectie oplopen. Ook de kans dat gevaccineerden het virus overdragen groeit, blijkt uit een studie van de Oxford-universiteit.

En tegen ziekenhuisopname?
Cijfers van het RIVM laten, net als internationale onderzoeken, zien dat vaccinatie nog steeds goed beschermt tegen ziekenhuis- en ic-opname. De cijfers verschillen niet veel per type vaccin. In september en oktober voorkwam volledige vaccinatie 93 procent van de ziekenhuisopnames en 96 procent van de ic-opnames, becijferde het RIVM.

De bescherming neemt over de tijd af, maar vooralsnog heel licht. Wat wel een probleem is, is dat de ‘beschermingswal’ bij gevaccineerde ouderen scheuren vertoont. Zij komen relatief vaak in het ziekenhuis terecht en vormen daar met niet-gevaccineerden de grootste groep. De reden, zegt de Groningse professor vaccinologie Anke Huckriede, is dat de immuniteit bij ouderen eerder onder de ‘drempelwaarde’ zakt die nodig is om een ernstig verloop van een coronabesmetting te voorkomen.

Rijkers haalt een cijfervoorbeeld uit Groot-Brittannië aan. “Bij 70-plussers daar is 99 procent volledig gevaccineerd, maar heeft slechts 86 procent antistoffen. Dat laat zien dat ouderen echt een risicogroep zijn.”

Valt de bescherming van vaccins tegen?
Huckriede benadrukt dat ze nog steeds ‘dolblij’ is met de vaccins. “Zonder vaccins was het nu totale chaos geweest. Maar ik had wel gehoopt dat de bescherming minder snel zou afnemen. Het probleem is dat je dat van tevoren nooit weet. Dát de bescherming afneemt, is echter niet verbazingwekkend.”

Volgens Rijkers is het een kwestie van voortschrijdend inzicht. “De eerste vaccinatieronde werd opgezet met de inzichten van eind 2020. Toen waren studies beschikbaar met twee prikken, en een tijdspanne van drie of vier maanden. De bescherming op dat punt was nog steeds goed en daarom dachten we er allemaal met twee prikken vanaf te zijn. Nu kunnen we langer terugkijken, én is de deltavariant de overheersende mutant. We zien nu dat een derde prik toch nodig is om de bescherming op peil te houden. Dat is helemaal niet gek. Om jonge kinderen tegen tetanus te beschermen, krijgen ze zes prikken.”

Wat heeft dit nieuwe inzicht voor gevolgen?
Dat er, als het aan Huckriede en Rijkers ligt, als de wiedeweerga gestart moet worden met het toedienen van boosterprikken. “Voor ouderen en andere kwetsbaren”, zegt Huckriede. “En ik denk dat we daar haast mee moeten maken. Je ziet dat ziekenhuis- en ic-opnames snel toenemen, en dat het gezondheidssysteem weer overbelast dreigt te raken.”

Ook mensen die het Janssen-vaccin gekregen hebben, zouden misschien voorrang moeten krijgen, zeggen beide experts, omdat dat vaccin qua kans op infectie het slechtste scoort. Daarbij kijken ze in de eerste plaats naar zorgmedewerkers. “Zij komen vaak in contact met kwetsbare mensen.”

Ook Rijkers maant tot spoed. “Treuzelen kan echt niet. De situatie wordt nijpend, in ziekenhuizen maar ook weer in verpleeghuizen.”

Hebben we wel voldoende vaccins?
Momenteel liggen er 4,7 miljoen vaccins van Pfizer/BioNtech en 1,6 miljoen coronaprikken van Moderna in de Nederlandse diepvrieskisten, blijkt uit cijfers van het RIVM. Dat zijn de twee vaccins die door het Europese Geneesmiddelen Agentschap EMA goedgekeurd zijn voor gebruik als boosterprik. Nederland telt ruim 2,4 miljoen 70-plussers en volgens het ministerie van Volksgezondheid zijn er in de zorg ‘een miljoen mensen met direct patiëntencontact’.

“We hebben gewoon genoeg vaccins voor de booster, dat is echt het probleem niet,” benadrukt een woordvoerder van minister Hugo de Jonge.

Als er miljoenen prikken klaarliggen, waar wachten we dan nog op?
“Het probleem zit hem met name in het personeel van de prikstraten. Denk daarbij niet alleen aan prikkers, maar ook aan de mensen die je ontvangen in de prikstraat en je gegevens controleren. Een deel van dat personeel is nog in dienst, maar er moeten ook nieuwe mensen worden aangenomen.”

Vorige week dinsdag adviseerde de Gezondheidsraad om uit voorzorg alle 60-plussers, een groep van ongeveer 4,5 miljoen mensen, een booster te geven. “We moeten niet onderschatten wat dit betekent,” verklaart minister De Jonge daarover. Vooral het proces wat voorafgaat aan het zetten van een prik vergt volgens hem ‘veel tijd’. “De GGD’en konden nog geen mensen extra aannemen bijvoorbeeld voor een klus die er nog niet is. Dat zijn ze nu aan het doen.” De CDA-bewindsman noemt bijvoorbeeld de uitnodigingen die verpleeghuisbewoners moeten krijgen en de toestemming die zij of hun familie moeten geven voor de prik.

Wie is wanneer aan de beurt?
Plan was dus om in december te beginnen met de 80-plussers en inwoners van zorginstellingen.

“Dat hoeft medisch gezien niet, maar is uit voorzorg, volgens het advies van de Gezondheidsraad,” zo benadrukt zijn woordvoerder. De minister verwacht hier vrijdag meer informatie over te kunnen geven. 80-plussers en zorginstellingen die het prikken zelf kunnen regelen, kunnen wat betreft het ministerie van Volksgezondheid als eerste gaan prikken. Dat zou in december zijn. Daarna zou in januari de groep zestigers en zeventigers aan de beurt zijn. En als die groepen geweest zijn de 60-minners die willen.

Volgens woordvoerder van de GGD-koepelorganisatie Bert van Plateringen is ‘nog niet duidelijk wie waar geprikt wordt’. “Dat wordt nu allemaal uitgezocht. Waar gaat er geprikt worden? Wie gaat er geprikt worden? En hoe verhoudt zich dat tot de huidige priklocaties?”

Kan een booster helpen tegen deze vijfde golf?
Een booster is volgens de Gezondheidsraad geen instrument om deze golf te stoppen of tegen te gaan, aldus de Gezondheidsraad. “Het is een oppepper van een op dit moment nog steeds goed werkende bescherming tegen corona,” aldus de woordvoerder van De Jonge. In het Verenigd Koninkrijk zie je overigens wel dat de booster zorgt voor een kentering in het aantal besmettingen, zegt immunoloog Rijkers.