Topoverleg in het Torentje: is stikstofbeleid een kabinetscrisis waard?

Het is géén crisisoverleg, bezweert premier Mark Rutte. Hij zit dinsdagavond op zijn ministerie met de vicepremiers Sigrid Kaag (D66), Wopke Hoekstra (CDA) en Carola Schouten (ChristenUnie) om de tafel om zich te buigen over de voor de vier regeringspartijen vernietigende verkiezingsuitslag bij de Provinciale Statenverkiezingen.

Volgens de VVD-leider moet niet gedacht worden dat het kabinet nu in gevaar is. De vier willen bespreken wat er aan ‘bredere onvrede in de samenleving’ schuilgaat achter de enorme overwinning van BBB in de provincies.

Die partij voerde vooral campagne tegen het stikstofbeleid van het kabinet. Maar volgens Kaag is het onjuist te denken dat de onvrede bij de kiezer weg is te nemen door alleen naar het stikstofbeleid te kijken.

Taboe

Hoewel alle vier de partijen benadrukken dat de onvrede écht breder is dan stikstof, ligt daar wel de meeste pijn in de coalitie. In de provincies is BBB aan zet om als grootste partij de nieuwe provinciebesturen te vormen. En die zijn verantwoordelijk voor de uitvoering van het stikstofbeleid.

BBB heeft een paar harde eisen op tafel gelegd. In het regeerakkoord is afgesproken dat in 2030 de stikstofuitstoot in ons land moet zijn gehalveerd. Dat jaartal moet wat de BBB betreft van tafel. Ook moet gedwongen uitkoop van boeren taboe worden verklaard.

Kabinetscrisis

Daardoor kijkt iedereen nu naar D66. Die partij is binnen het kabinet de felste pleitbezorger voor stringent stikstofbeleid. Volgens Kaag ‘kunnen we niet wegkijken van de stikstofcrisis’. “We moeten bouwen.” Tegelijk zegt ze: “We willen ruimte laten aan de provincies om met plannen te komen.”

Terwijl Kaag zo de kaarten tegen de borst houdt, klinkt binnen haar partij de roep niet aan te koersen op een kabinetscrisis. Twee partijprominenten benadrukken (zonder dat ze hun naam in de krant willen, want niemand wil de onderhandelingen verstoren) dat D66 bij de formatie op heel veel punten haar zin heeft gekregen. Het is zeer de vraag of na nieuwe verkiezingen al die punten nog te verwezenlijken zijn.

Een van die partijprominenten benadrukt dat het belangrijker is dat de stikstofuitstoot nu snel wordt aangepakt dan dat ‘we ons vastpinnen op een jaartal’. “Ga nou niet onderhandelen en zeggen: we maken er 2032 van. De kiezer wil vooral zien dat we eindelijk beginnen.”

Stapels rapporten

Wie wel met zijn of haar naam in de krant wil, drukt zich voorzichtiger uit. “Ons past bescheidenheid,” zegt Danny van der Weijde, lijsttrekker van D66 in Friesland.

Van der Weijde: “We gingen van twee naar een zetel. Onze intentie voor de verkiezingen was helder: om de natuur weer gezond krijgen en de woningbouw weer vlot te trekken, moet de stikstofuitstoot snel omlaag. Er liggen stapels rapporten waarin staat dat daarbij 2030 het uitgangspunt moet zijn. Maar het is uiteindelijk aan Den Haag om te beslissen of dat jaartal ook in de wet komt.”

Nu staat er nog 2035 in de wet, een wetswijziging om dat te vervroegen naar 2030 is er nog altijd niet. Nadat het CDA afgelopen zomer zei dat die afspraak wat hen betreft niet heilig was, kwam bemiddelaar Johan Remkes met een compromis: laten we de wet veranderen maar daarin ook opnemen dat in 2025 en in 2028 wordt bekeken of het doel wel gehaald kan worden.

Boeren dwingen

Daarmee lijkt er in elk geval al één politieke hobbel genomen. De eis van BBB dat geen enkele boer gedwongen wordt uitgekocht, ligt lastiger. Van der Weijde zag het in zijn provincie: ook het huidige college in Friesland heeft niet de inzet om boeren te dwingen. “Maar als het proces ooit spaak loopt, kun je nooit uitsluiten dat je ooit dwingende maatregelen moet opleggen.”

In de verschillende provincies zal de komende maanden stevig onderhandeld worden, want soms zijn veel partijen nodig voor een meerderheid en de standpunten liggen geregeld ver uit elkaar. In zoverre hoeft Kaag dinsdagavond nog niet meteen toe te geven en het stikstofbeleid te versoepelen.

Luisteren

Maar als over een paar maanden blijkt dat provincies een andere kant op willen dan het kabinet, ligt er alsnog een levensgroot politiek probleem op het bordje van de regeringscoalitie. “Ik kan het me niet voorstellen dat we breken met het kabinet, maar ik kan het ook niet uitsluiten,” zegt D66-lijsttrekker in Flevoland Tio Metsers.

Lijsttrekker Renilde Huizenga uit Overijssel pleit voor realisme. “Ik vind dat D66 inhoudelijk niet moet stilstaan. We moeten luisteren naar de inwoners, maar ook inhoudelijk koersvast zijn. We zijn in 2019 de verkiezingen ingegaan met nieuw leiderschap tonen. We moeten er niet te snel uitstappen, uit dat kabinet. Daar is Nederland niet bij gebaat.”