Het nieuwe kabinet wil dit jaar knopen doorhakken over de toekomst van de luchtvaart. De publieke en politieke opinie mag zijn omgeslagen, Schipholtopman Dick Benschop houdt vertrouwen in groei, en de opening van Lelystad. ‘Het regeerakkoord zegt niet: ‘minder vliegen’.’
Op reis? Naast ticket, paspoort en handbagage zullen we volgens Schipholtopman Dick Benschop straks op Schiphol ook nog even biobrandstof kopen om onze vliegreis te verduurzamen.
“Wij nodigen binnenkort bedrijven en consumenten uit om de extra prijs voor duurzaam vliegen te betalen. We zetten in de terminal een ‘Experiencecenter’ op over verduurzaming van de luchtvaart. Daar stellen we reizigers ook in de gelegenheid om duurzame vliegtuigbrandstof voor hun reis te kopen.”
Biokerosine
Om de uitstoot van broeikasgassen te temperen, moet de komende jaren aan kerosine die is gemaakt van ruwe olie steeds grotere hoeveelheden milieuvriendelijker alternatieven worden toegevoegd – zoals biokerosine die binnenkort in de havens van Amsterdam, Rotterdam of Delfzijl wordt gemaakt uit landbouwafval of afgewerkt frituurvet. Of, iets later, synthetische brandstof uit CO2 die bij fabriekspijpen wordt opgevangen. De uiteindelijk droom is vliegen op duurzaam opgewekte waterstof of elektriciteit.
Benschop vindt dat de 14 procent biobrandstof die maatschappijen in 2030 verplicht door de fossiele variant moeten mengen, niet ver genoeg gaan. “We willen dat reizigers de helft of misschien wel alle kerosine die ze op hun vlucht verbruiken, verduurzamen door daarvoor te betalen. Zo kan het aanbod van biobrandstof sneller groeien en laten we klanten zien dat duurzaamheid een prijs heeft.”
Tijd van beloftes is voorbij
Het is een van de stappen die Benschop, net begonnen aan zijn tweede vierjaarstermijn als topman van Schiphol Groep, dit jaar wil nemen. “De tijd van alleen beloftes is voorbij. Het gaat niet alleen om de komende decennia. Wat we dit jaar doen, in 2023 en in 2024 is cruciaal.”
De luchthaven moet ook wel. Het denken over de luchtvaart in Nederland is omgeslagen. In de politiek, ook in de nieuwe coalitie, wordt openlijk nagedacht over krimp. En volgens een recente enquête is nog geen 20 procent van de Nederlanders voor groei, ruim 40 procent wil mínder vluchten. Bij Benschops aantreden in 2018 was dat bijna andersom.
Tweestrijd
Benschop ziet die verdeeldheid. “Maar ik ben ervan overtuigd dat een toekomst voor de luchtvaart op brede steun in maatschappij en politiek kan blijven rekenen. De tweestrijd is dat we als samenleving wíllen vliegen, dat we móéten vliegen, maar dat we dat ook duurzaam willen doen. Het bedrijfsleven, de politiek en de burger moeten dat dilemma oplossen.”
Het beeld dat de luchtvaart daarbij zijn verantwoordelijkheid ontloopt, klopt volgens Benschop niet. Donderdag nog stelde Milieudefensie de luchthaven een ultimatum: binnen drie maanden een plan om de uitstoot in acht jaar 45 procent terug te dringen, of er volgen juridische stappen. “De mondiale luchtvaartsector heeft nu toegezegd in 2050 klimaatneutraal te zijn. Twee jaar geleden zei niemand dat. Wij wel: de activiteiten van Schiphol veroorzaken in 2030 geen uitstoot meer.
Dat lukt niet alleen door reizigers warm te laten lopen voor duurzame vliegtuigbrandstof.
“Zeker niet. We hebben onze tarieven aangescherpt. Luchtvaartmaatschappijen met de minst schone en stille vliegtuigen betalen straks tot vijf keer zo veel om naar Schiphol te komen. En om het gebruik van duurzame vliegtuigbrandstof te bevorderen, komen we met een stimuleringsregeling van 15 miljoen euro per jaar om maatschappijen te helpen die stap te zetten.”
“Dat geld is bedoeld om die eerste jaren de hoge kosten voor alternatieve brandstof te dempen en het gebruik ervan te stimuleren. Naarmate de productie op gang komt, zal de prijs vanzelf dalen. Bij het vergroenen van de brandstof maakten we tot nu babystapjes. Dat moeten grote passen worden. Als 15 miljoen euro niet voldoende is, dan verdubbel ik dat.”
Is dat genoeg?
“Ik hoop dat het kabinet meehelpt. De overheid heeft tot nu bij elke introductie van duurzame energie de consument en het bedrijfsleven gesteund: bij elektrisch rijden, groene stroom, zonnepanelen op het dak. Alleen in de luchtvaart gebeurt dat niet. Dat KLM nu miljarden uitgeeft aan honderd nieuwe, schonere en stillere vliegtuigen moet juist worden beloond. De politiek roept steeds tegen ons: de luchtvaart is een gewone sector. Ik roep terug: graag. Maar steun ons dan ook als gewone sector.”
In plaats daarvan verhoogt dit kabinet de tickettaks, waarvan de opbrengst de schatkist ingaat.
“Er staat nu in het regeerakkoord dat een deel van de inkomsten uit de heffing op vliegtickets naar duurzaamheid en omgeving gaat. Laten we van die jaarlijkse opbrengst van 400 miljoen euro nu eens 399 miljoen besteden aan vergroening van de luchtvaart en aan de kwaliteit van de leefomgeving.”
Volgens de milieubeweging en bewonersgroepen is krimp van de luchtvaart de enige oplossing om klimaatdoelen te halen.
“Natuurlijk: 10 of 20 procent minder vliegen betekent 10 of 20 procent minder CO2. Maar ook minder werkgelegenheid, minder bedrijvigheid, minder economie, minder mogelijkheden om op vakantie te gaan. En de doelstelling is toch niet: 10 procent minder CO2? Die is: 100 procent minder CO2. Daarvoor is een volledige omkering nodig van de manier waarop we nu vliegen. Die bereik je niet door ons en de maatschappijen 20 procent van de activiteiten af te nemen. Dan neem je ons ook 20 procent van de mogelijkheid af om in 2030 klimaatneutraal te worden.”
Vanwege corona wordt er veel minder gevlogen dan in 2019. Luchtvaartmaatschappijen zijn de kostbare rechten om op Schiphol te mogen landen en starten ('slots’,) echter niet kwijtgeraakt. Als het vliegverkeer weer op gang komt, kan de luchthaven snel terugkeren naar de grens van 500.000 vluchten per jaar, inclusief ‘pretvluchten’ naar vakantiebestemmingen, vluchten naar steden die per trein bereikbaar zijn of van spotgoedkope prijsvechters.
Hoe voorkom je dat Schiphol weer pijlsnel volloopt?
“We keren nooit meer terug naar de situatie van voor 2018, toen we razendsnel van 400.000 naar 500.000 vluchten stegen. Maar de schaarste aan slots die toen is ontstaan, moet blijven. Daarom geven we slots van maatschappijen die in coronatijd failliet zijn gegaan nu niet opnieuw uit. En zodra vakantievluchten uitgeplaatst worden naar Lelystad Airport, kun je meer netwerkvluchten, die belangrijk zijn voor de economie, op Schiphol terugkrijgen.”
Hoe willen jullie dat dan doen? Bij de uitgifte van slots mogen jullie van de rechter geen bestemmingen voortrekken.
“Dat moet veranderen. Ik wil heus niet volledig bepalen wie waarheen vliegt, maar het moet mogelijk zijn dat luchthavens die aan hun grenzen zitten, zoals Schiphol, een beetje kunnen sturen en de verbindingen die het waardevolst zijn prioriteit kunnen geven. We zijn al twee jaar bezig met een lobby in Den Haag en Brussel om dat voor elkaar te krijgen.”
Frankrijk verbiedt gewoon vliegverkeer over de korte afstand.
“Bestemmingen als Brussel en Düsseldorf zullen ook verdwijnen – zolang er alternatieven komen, zoals de trein. Daarom is het doortrekken van de Noord/Zuidlijn ook zo belangrijk. Die metrolijn is echt nodig, zodat we op de treinsporen ruimte vrijmaken voor hogesnelheidstreinen die vluchten vervangen. Wij zijn bereid bij te dragen aan de aanleg en de benodigde aanpassingen aan ons station.”
Schipholdochter Lelystad Airport, al twee jaar klaar om reizigers te ontvangen, is bedoeld om vluchten op te vangen die niet van belang zijn voor het netwerk van Schiphol. Maar de vliegroutes van het polderveld hebben een succesvolle lobby tegen opening opgeleverd. Die is al vier keer uitgesteld.
Is Lelystad geen verloren zaak?
“Het regeerakkoord wijst op opening. Tenminste, zo lees ik dat. Waarom staat er anders dat we aan de slag moeten met de laagvliegroutes van en naar Lelystad? De combinatie van Lelystad en Schiphol is ook een betere verdeling van lusten en lasten van de luchtvaart over Nederland.”
“Het regeerakkoord zegt niet: ‘minder vliegen’ maar stelt: zekerheid en perspectief voor de hubfunctie van Schiphol en de omgeving van de luchthaven. Zekerheid en perspectief geldt wat mij betreft ook voor de luchtvaartsector, voor de economie, bedrijfsleven, werknemers en duurzaamheid. De opdracht aan ons is die balans te vinden.”
Houdt het coalitieakkoord zich niet juist buitengewoon op de vlakte met de neutrale mededeling dat in 2022 besluiten worden genomen?
“Misschien. Ik vind het belangrijk dat dat jaartal er nu staat. We hebben de afgelopen jaren steeds gezien dat de politiek beloftes over de timing deed, maar zich daar dan niet aan hield. Dit is het jaar dat knopen worden doorgehakt. De manier waarop zullen we zien. Ik zie een richting: de coalitie belooft zekerheid en perspectief voor alle betrokkenen.”
Dat kan ook de zekerheid zijn: geen groei, Lelystad niet open.
“Het kan zijn dat ik het akkoord helemaal verkeerd lees, maar deze coalitiepartijen hebben in het vorige kabinet de Luchtvaartnota gemaakt, waar gematigde groei, duurzaamheid en Lelystad deel van uitmaken. Als ze het nu anders willen, had het voor de hand gelegen om dat in het regeerakkoord op te nemen.”
Als je ziet dat de meningen over luchtvaart en duurzaamheid verschuiven, moet je je als luchthaven dan niet aanpassen?
“Ik ben permanent aan het bijsturen. We versnellen investeringen op het gebied van leefomgeving en duurzaamheid. We gaan dit jaar versneld alle vliegtuigen aansluiten op walstroom, zodat ze hun motor of een aggregaat niet hoeven laten draaien als ze op het platform staan.”
“We gaan alle voertuigen vervangen met alternatieven die op elektriciteit of waterstof rijden. Er komen binnenkort weer proeven met het elektrisch slepen van vliegtuigen naar de startbaan, zodat ze hun motoren niet hoeven te laten draaien. Dat beperkt ook de uitstoot van CO2, stikstof en ultrafijnstof.”
“We moeten wel de kans krijgen om onze beloftes waar te maken. Als dan over twee jaar blijkt dat Schiphol nul liter duurzame kerosine verkoopt, heb ík een probleem. Maar geloof me: over twee jaar zijn we daarin koploper.”
