Rutte: kabinet is het eens over ‘fatsoenlijke inperking’ van aantal asielzoekers

Dit zijn enkele van de belangrijkste afspraken van de asieldeal die het kabinet vandaag heeft gesloten.

Als het bij gevluchte gezinnen binnen vijftien maanden niet lukt om een woning beschikbaar te hebben, mogen familieleden alsnog komen.

“Mensen krijgen het visum gewoon, alleen later,” vat staatssecretaris Erik van der Burg (Asielbeleid) dat besluit bondig samen. De afspraak maakt deel uit van een omvangrijke asieldeal binnen het kabinet van VVD, D66, CDA en ChristenUnie. Hiervoor wordt door het kabinet in totaal ruim 740 miljoen euro uitgetrokken. Een groot deel van dat geld gaat naar huisvesting.

Zo wordt het percentage huurhuizen dat naar statushouders gaat, tijdelijk opgeschroefd. Er zullen ook meer flexwoningen worden gebouwd, een derde daarvan gaat naar statushouders, twee derde naar andere woningzoekenden. Daarmee is het aandeel voor mensen die een verblijfsvergunning hebben gekregen, veel hoger dan normaal.

Normaliter gaat volgens het kabinet zo’n 5 tot 10 procent van de woningen naar statushouders. Volgens minister voor Wonen Hugo de Jonge zal vanwege de asielcrisis tijdelijk zo’n 12 procent van de woningen naar statushouders gaan. Dat komt erop neer dat de komende maanden naar schatting een op de acht sociale huurwoningen die vrijkomen toegekend worden aan statushouders. Volgens de CDA-bewindsman leidt dit niet tot ‘een te erge’ verdringing van Nederlandse woningzoekenden. Het kabinet hoopt dat in de eerste helft van 2023 de percentages weer op het oude niveau terechtkomen.

Premier Mark Rutte zegt dat het kabinet probeert ‘het aantal mensen dat binnenkomt zodanig te beperken dat er lucht komt in het systeem’. “Wat we kunnen doen is de asielstroom zoveel mogelijk beperken op een humane manier.” Volgens de premier wordt ‘de aankomst van nieuwe mensen op een fatsoenlijke manier beperkt’, om zo ‘ruimte te creëren om dit op een structurele manier op te lossen’. Volgens de premier zijn ‘alle mogelijke instrumenten benut’ om de instroom van asielzoekers te beperken.

Rutte wil niet ingaan op om wat voor aantallen het zou kunnen gaan. Volgens een brief die staatssecretaris Eric van der Burg er vrijdag over naar de Tweede Kamer stuurt, zullen de tijdelijke maatregelen wel ‘een belangrijk effect hebben op de instroom, doorstroom en uitstroom bij de asielopvang’.

Chaos bij het aanmeldcentrum

Bij het aanmeldcentrum in Ter Apel is het al maanden een chaos. Deze week sliepen er drie avonden op rij zevenhonderd mensen buiten. Donderdag besloot Artsen zonder Grenzen medische bijstand te verlenen. Het is voor het eerst dat dit in eigen land gebeurt. Drie mensen moesten met spoed naar het ziekenhuis en eerder deze week overleed een drie maanden oude baby. Vóór 1 oktober komt het kabinet met een spoedwet om gemeenten te dwingen een bepaald aantal asielzoekers op te nemen.

Rutte zegt zich ‘te schamen voor de situatie in Ter Apel’. en denkt ‘dat er collectieve schaamte is voor de inzet van Artsen zonder Grenzen’. “De situatie in Ter Apel vindt iedereen volgens mij verschrikkelijk.”

730 miljoen euro

Naast het terugdringen van het aantal asielzoekers, komt het kabinet ook met een grote zak geld. De komende jaren trekt het kabinet ruim 730 miljoen euro uit voor opvang. Die ruim 730 miljoen euro moet niet alleen naar opvang en woningen, maar ook naar inburgering en de aanpak van overlastgevers. De deal van 730 miljoen euro is gesloten met de Vereniging Nederlandse Gemeenten (VNG) en het Interprovinciaal Overleg (IPO).

Wel stopt het kabinet dit en volgend jaar met het toelaten van asielzoekers die hier worden geplaatst via een programma van de VN-vluchtelingenorganisatie UNHCR. Dat gaat dit jaar om 250 asielzoekers en volgend jaar om 1000 mensen die worden buitengehouden.

Voor overlastgevende asielzoekers komt één aparte opvanglocatie waar 15 miljoen euro voor wordt uitgetrokken. Ook wil het kabinet de procedures versnellen voor ‘kansarme aanvragers’, vaak asielzoekers uit ‘veilige landen’ die weinig kans maken op asiel.

Opvang en woningen

Elke veiligheidsregio gaat 225 extra plekken als crisisnoodopvang inrichten. Er was lang gesteggel over wie dat zou betalen. Nu is duidelijk dat de rijksoverheid deze opvang en alle kosten die daarmee samenhangen voor haar rekening neemt. Dit is tijdelijk. De bedoeling is dat de crisisnoodopvang al voor 1 januari 2023 weer is afgebouwd.

Gemeenten moeten ook veel meer woningen beschikbaar stellen voor statushouders: asielzoekers die een verblijfsvergunning hebben gekregen. Voor dit najaar is het streven om twintigduizend statushouders een woning te geven. Nu al staat vast dat dit een haast onmogelijke opgave is: al jaren halen gemeenten de doelstellingen voor huisvesting niet. Er moeten 37.500 flexwoningen zijn gebouwd voor het einde van 2024.

Provincies krijgen een hoofdrol bij de verdeling. Gemeenten kunnen plekken gaan ‘uitruilen’. Als de ene gemeente beter geschikt is voor een een asielzoekerscentrum, terwijl de andere gemeente huizen heeft voor statushouders, dan kunnen die gemeenten taken van elkaar overnemen.

Geen asielzoekers meer buiten

Daarnaast wil het kabinet inzetten op kleinschalige opvang. In het overleg tussen gemeenten, provincies en het kabinet is afgesproken dat locaties die gemeenten aanbieden niet hoeven te voldoen aan de normale standaard voor asielopvang. De minimale voorwaarde wordt: veilig en hygiënisch. Deze week kwam Ter Apel mede in het nieuws vanwege de onhygiënische toiletvoorzieningen.

De Groningse burgemeester Koen Schuiling, voorzitter van de Veiligheidsregio Groningen, had eerder deze week gezegd te willen dat er vanaf vrijdag geen asielzoekers meer buiten slapen. Schuiling wil dat het kabinet opvanglocaties regelt voor de ongeregistreerde buitenslapers. Als gemeenten niet willen meewerken, moet dat desnoods onder dwang, vindt hij. Gemeenten dwingen tot het opvangen van asielzoekers en statushouders ligt binnen de VVD gevoelig.

Staatssecretaris Eric van der Burg (Asielbeleid) verwacht niet dat het terrein rond aanmeldcentrum Ter Apel vrijdagavond leeg is. Hij denkt dat er alsnog mensen buiten de poorten zullen slapen. Van der Burg is druk in overleg met gemeenten om meer opvang te regelen voor de nieuwkomers, maar dat levert donderdag nog niet het gewenste resultaat op, zei hij voor aanvang van de ministerraad. “Maar ik was heel erg blij met Apeldoorn, dat donderdag zei dat ze bijspringen. Doetinchem gaat dit weekend open, dat gaat ook helpen. Maar we hebben nog op korte termijn extra gemeenten nodig.”

Voor de opvang op middellange termijn zegt Van der Burg nog wat ijzers in het vuur te hebben. Het liefst wil hij geen dwang gebruiken, zoals in Tubbergen, waar een hotel is opgekocht voor asielopvang. Dat was bedoeld voor de langere termijn en levert nu nog niets op, zegt de bewindsman. Vrijwilligheid levert op korte termijn volgens de staatssecretaris veel meer op. “En ik wil die dwang ook voor de langere termijn niet inzetten, het kost je ook gewoon veel draagvlak.” Bovendien probeert de eigenaresse van het hotel onder de verkoop aan het COA uit te komen, onder de verkoop aan het COA uit te komen, omdat deze verkoop volgens haar op onjuiste gronden is gebeurd.

Dat Artsen zonder Grenzen zorg is gaan verlenen aan asielzoekers in Ter Apel is volgens staatssecretaris Van der Burg ‘erg’, maar ook ‘goed’. “In die zin ben ik er blij mee”, zei hij donderdag. Op de inzet van de artsen volgde een stortvloed van kritiek op de staatssecretaris dat het ‘beschamend’ is dat hiervoor een hulporganisatie als Artsen Zonder Grenzen nodig is, die normaliter vooral actief is in andere landen.

Een van de problemen in de keten is dat statushouders niet goed ‘doorstromen’ uit de centra: er is een tekort aan woningen voor deze groep, waardoor zij bedden ‘bezet houden’.