Recht op onbereikbaarheid als je vrij bent, hoe werkt dat?

Maandagavond bereikten de vakbonden en ziekenhuizen een cao-akkoord. Zorgpersoneel krijgt er tot 15 procent salaris bij, ontvangt een hogere reiskostenvergoeding én krijgt het recht om onbereikbaar zijn. Volgens bestuurder Elise Merlijn van FNV Zorg & Welzijn komt dat laatste er op uitdrukkelijk verzoek van het ziekenhuispersoneel.

Op een vrije dag gebeurt het geregeld dat personeel wordt gebeld met de vraag of ze toch kunnen komen werken. “Er zijn altijd gaten in het rooster die gedicht moeten worden,” zegt Merlijn. “We kregen veel vragen van medewerkers hoe ze hiermee moesten omgaan en ze vroegen zich af of het recht op onbereikbaarheid vastgelegd kon worden in de cao. Zodat als ze vrij zijn, ze ook echt vrij zijn en kunnen genieten van hun vrije dag.”

Ziekenhuismedewerkers zijn niet de enigen die het recht op onbereikbaarheid belangrijk vinden. In een eerder onderzoek van FNV onder 5300 medewerkers zei driekwart van de ondervraagden dat zij het een goed idee zouden vinden dat het wettelijk wordt vastgelegd dat zij na werktijd offline kunnen zijn, zodat er een duidelijkere scheiding is tussen privé en werk.

Primeur

Volgens woordvoerder José Kager van FNV begint het recht op onbereikbaarheid ‘voorzichtig aan een trend’ te worden. Drie jaar geleden had de cao van gehandicaptenzorg al de primeur. Daarna volgden onder andere de cao voor de Verzorging, Verpleging en Thuiszorg (VVT) én kinderopvang. Inmiddels hebben ook instellingen als ABN Amro, Achmea en Aegon, NS en HBO het opgenomen in de cao. In een toelichting zegt Achmea: ‘We vinden het belangrijk dat er een goede balans is tussen werk en privé. Daar hoort bij dat je buiten je werktijd niet beschikbaar hoeft te zijn voor je werk en dat je dat ook expliciet mag aangeven.’

Dat wordt breed gedragen, zegt Kager. De opmars heeft volgens haar vooral te maken met het gebruik van de smartphone, waardoor werk en privé meer door elkaar heen lopen, en met de grote personeelstekorten waardoor er vaak mensen nodig zijn om bij te springen. “Mensen zijn het normaal gaan vinden dat we altijd maar bereikbaar zijn, maar we hebben ook nodig om even ‘uit’ te kunnen staan.”

Of het recht op onbereikbaarheid in meer cao’s opgenomen wordt, hangt volgens woordvoerder Jannes van der Velde van werkgeversorganisatie AWVN af van de komst van een wet. Er ligt in de Tweede Kamer een wetsvoorstel van PvdA. Daarin staat dat vakbonden en ondernemersraden hierover met elkaar in overleg moeten. Van der Velde: “Als die wet er komt, is het niet meer nodig om het in de cao op te nemen.”

Niet reageren op mails

In Frankrijk hebben medewerkers al sinds 2017 het wettelijke recht hun smartphone uit te zetten buiten werktijd. Ook hoeven ze niet meer te reageren op mails van leidinggeven, klanten of collega’s. In België gaat op 1 april een wet in. In Duitsland hebben sommige bedrijven ook iets geregeld.

Volgens arbeidsmarktdeskundige Ton Wilthagen moeten we het recht op onbereikbaarheid vooral zien als een signaal en bewijst het dat er meer aandacht voor is dat mensen naast hun werk een leven hebben. “Dat is ook goed, gezien de hoge werkdruk, de toename van mentale problemen en de personeelskrapte. Mensen moeten kunnen herstellen van een werkdag en niet continu hoeven aanstaan.”

Juiste middel?

Toch vraagt de hoogleraar zich wel af of het recht op onbereikbaar zijn het juiste middel is. “De vraag is wel wie gaat controleren of bedrijven dit naleven. En daarbij is het de vraag hoe uitvoerbaar dit is. De zorg is een 24-uursbedrijf, de krapte in de sector is structureel en je kunt niet even de spoedeisende hulp uitstellen omdat een collega zich ziek heeft gemeld. Het effect van deze maatregel is misschien dat leidinggevenden zich er meer bewust van zijn dat mensen vrij moeten kunnen zijn, maar nooit meer bellen is een illusie.”

Volgens FNV-bestuurder Merlijn wil het recht op onbereikbaarheid niet zeggen dat als er nood aan de man is zorgmedewerkers niet meer thuis geven. “Als er bij wijze van spreken een grote treinramp is, staat iedereen er. Mensen in de zorg zijn heel loyaal. Vaak zie je ook al dat ziekenhuismedewerkers meteen inspringen als er iets bij ze in de buurt gebeurt, dus dat speelt niet.”