Ministerie: Tekort aan coronatests vanaf deze maand verleden tijd

Daarmee verdubbelt het aantal tests dat naar het buitenland gaat voor analyse bijna ten opzichte van de afgelopen week, blijkt uit cijfers die deze site bij het ministerie opvroeg. “We verwachten dat het tekort aan tests vanaf deze maand achter de rug is,” meldt een woordvoerder van minister Hugo de Jonge. Vorige week namen de GGD’s ongeveer 210.000 coronatests af.

Het ministerie houdt nog wel een kleine slag om de arm. Tot nu toe bleek de vraag naar tests telkens sneller te groeien dan het RIVM voorspelde, dus dat kan nu weer het geval zijn. Daarnaast zullen de teststraten van de GGD mee moeten in de opschaling. Dat leverde de afgelopen maanden soms ook problemen op.”

Geen moment te vroeg

De verhoging van de testcapaciteit komt geen moment te vroeg. Beter inzicht in de verspreiding van het virus heeft direct invloed op de kwaliteit van overheidsbeleid, zegt de in crisismanagement gespecialiseerde Leidse hoogleraar Arjen Boin. En er staat nogal wat op het spel, de komende weken. Er zijn al nieuwe maatregelen van kracht, maar als de situatie verder verslechtert, houdt het kabinet een nieuwe intelligente lockdown achter de hand, zegt premier Rutte.

Dat is een scenario dat we ten koste van alles moeten vermijden, vinden hoogleraren en Kamerleden. Bovendien: is een nieuwe lockdown niet een ultiem brevet van onvermogen? Boin: “Wat hebben ze dan toch de hele zomer gedaan, vraag ik me af?”

“Het was deze week alsof de keuzes in het coronabeleid voor onze neus werden gemaakt,” zegt hoogleraar Boin. Uiteraard verwijst hij naar de discussie over mondkapjes, waarin de standpunten met het uur veranderden, ook die van het kabinet. Een discussie waarin de burgemeester van Amsterdam het kabinetsbeleid overrulede, mede op basis van een expertteam zonder officiële status (het Redteam).

Onthutsend

“Ik vind het onthutsend,” zegt Boin. “Ik besef dat dat een stevige kwalificatie is, maar ik neem hem voor mijn rekening. Natuurlijk moet je in tijden van crisis compassie tonen wanneer je oordeelt over leiders. Maar voor de tweede golf heeft iedereen gewaarschuwd. Dan verwacht je dat er een plan in de kast ligt, een strategie. Als ik dan zie wat er deze week gebeurt, ben ik teleurgesteld. Hoe kunnen we zo verrast zijn?”

De constatering komt op een netelig moment. De tweede golf heeft Nederland bereikt, stelt het kabinet. Op Europese ranglijstjes scoort Nederland dramatisch. Zes keer zoveel besmettingen als Duitsland en Italië, vier keer zoveel als het regelmatig verfoeide Zweden. Liefst 26 landen doen het beter dan wij, alleen Spanje, Tsjechië en Frankrijk scoren slechter.

Het kabinet lijkt overvallen door de sterke toename. De persconferentie van maandag werd in allerijl georganiseerd, zo snel zelfs dat het Outbreak Management Team (OMT) zich gepasseerd voelde. Boin: “Het had veel weg van blinde paniek. Wat hebben ze dan toch de hele zomer gedaan, vraag ik me af.”

Stilgezeten hebben de ministers natuurlijk niet. Er is ook gewerkt aan beleid dat een tweede coronagolf de kop in moest drukken. Met een ‘regionale escalatieladder’ moest voorkomen worden dat het hele land gebukt zou gaan onder een opleving van het virus in een bepaalde regio.

Prullenbak

Dat beleid ligt echter alweer in de prullenbak, in elk geval voorlopig. Bij de eerste regionale oplevingen in de Randstad, al sinds juli zichtbaar, bleef hard ingrijpen uit - ook omdat burgemeesters er niet aan wilden. Toen de roep om maatregelen luider werd, zat het virus alweer in alle uithoeken van Nederland en was het toch weer het kabinet dat op stel en sprong in actie kwam.

In het landelijke pakket maatregelen dat er nu ligt gaan scholen niet dicht, mogen mensen blijven sporten, blijft horeca deels open. Qua maximale groepsgrootte wordt onderscheid gemaakt tussen activiteiten binnen en buiten. Er is dus sprake van voortschrijdend inzicht, kun je zeggen. Mogelijk zal een eventuele nieuwe lockdown dan ook intelligenter zijn dan die van dit voorjaar.

Te laat

Goede zaak? Bas Jacobs, hoogleraar economie aan de Erasmus Universiteit in Rotterdam, reageert met een verzuchting. “De belangrijkste les van de eerste lockdown is juist dat als je strenge maatregelen moet nemen, je al te laat bent.”

Jacobs legt uit waarom. “Als het virus om zich heen grijpt en ziekenhuisopnamen toenemen, worden mensen bang. Dan stoppen ze met investeren en consumeren. Dat is slecht voor de economie. En als je dan heel hard ingrijpt, raakt dat de economie nog eens extra. Daarom moet je dat zien te voorkomen.”

Recent onderzoek van ABN Amro onderschrijft dat. In gebieden met veel coronabesmettingen geven mensen minder geld uit, ontdekte de bank. In de Randstad daalde het aantal pintransacties de afgelopen weken met zo’n tien procent.

“Het is niet de bestrijding van de pandemie die geld kost,” zei Nassim Nicholas Taleb, een beroemde Amerikaanse wiskundige, onlangs tegen persbureau Bloomberg. “Het is de pandemie zelf. Als die er niet was geweest, waren de maatregelen er ook niet. Dus zit er maar één ding op: de pandemie zo vroeg mogelijk de kop indrukken. Dat is altijd goedkoper.”

Maar lukt dat nog? Het aantal positieve tests nam gisteren weer sterk toe, van 3263 naar 3825, en dat vergroot de onrust. “We moeten oppassen dat we niet te veel in paniek raken,” zegt Jacobs. “Het aantal besmettingen is volgens de cijfers ruim tweemaal hoger dan in april, maar we testen nu veel meer. Tegelijkertijd is het aantal ic-opnames twintig keer zo laag en het aantal sterfgevallen tien keer. Ik wil de situatie niet bagatelliseren, maar je moet wel goed weten in welke fase je zit.”

Daarom, zegt de econoom, is goed inzicht in besmettingsdata van levensbelang. En die data komen voort uit de testketen. Ook zeven maanden na de eerste positieve test is die in Nederland nog niet op orde. Sterker nog: het aantal klachten over lange wachttijden en onbeantwoorde telefoontjes bij de GGD lijken alleen maar toe te nemen.

Jacobs: “Dat is zo’n ongelooflijk gemiste kans, ook voor de economie. Je moet jezelf snel kunnen laten testen en de uitslag moet er snel zijn. Dan kunnen bedrijven erop vertrouwen dat werknemers bij klachten niet dagen afwezig zijn en is het voor werknemers minder ingrijpend om de quarantaine te respecteren.”

Geen excuses

Boin stelt dat het ontbreken van volledig zicht op het virus ook de kwaliteit van het beleid beïnvloedt. “Als je zulke belangrijke besluiten neemt, waar levens van afhangen, die het voortbestaan van bedrijven beïnvloeden... Dan moeten je data gewoon op orde zijn. Dat geldt voor elke crisis. Dat dat bij de eerste golf niet lukte, snap ik. Maar na zeven maanden gelden er geen excuses meer.”

Ook in de Tweede Kamer heerst onvrede. Volgens Lodewijk Asscher (PvdA) houdt het groeiende aantal besmettingen rechtstreeks verband met de problemen in de testketen. “Terwijl steeds meer mensen besmet raakten was het chaos met testen, moest het bron- en contactonderzoek gedeeltelijk worden stopgezet en kon het virus weer om zich heen grijpen. Het kabinet heeft te lang gewacht en verzuimd echt in te grijpen. Daarmee zijn we nu op een gevaarlijk punt in de coronacrisis beland.”

Kakofonie

Het leidt tot een kakofonie aan meningen. Van Maurice de Hond tot Willem Engel, van het RedTeam tot het Platform Containment Nu! en van Famke Louise tot Jan Hoek. Het eerder gememoreerde mondkapjesadvies van het Redteam suggereert dat in elk geval een deel van die meningen het beleid beïnvloedt. Voor het gezag van de overheid is dat niet goed, stelt Boin.

“Als je zo’n club erkent en status geeft, gooi je eigenlijk het OMT voor de bus. Jaap van Dissel was eerst heilig, nu wordt zijn expertise in twijfel getrokken. Je kunt van alles vinden van het OMT, maar die mensen zijn gekwalificeerd. Als de ministers geen vertrouwen in het OMT hebben, kunnen ze misschien beter om vervanging van een aantal leden vragen. Maar zo’n Redteam, dat is een soort alternatieve gideonsbende met mensen die heel actief zijn op sociale media. Misschien zjin ze briljant hoor, maar ik kan dat niet beoordelen. Het is heel vreemd dat het kabinet bij hen gaat buurten.”

Ingewikkeld evenwicht

De rijen weer sluiten, het is een hele uitdaging. Wat zou helpen: beleid ontplooien dat langer meegaat dan een paar weken. “Je moet zorgen dat het virus onder controle blijft en tegelijk zo weinig mogelijk beperkingen opleggen,” zegt Jacobs. “Dat is een heel ingewikkeld evenwicht, waarvoor goed testbeleid cruciaal is. Het is denkbaar dat het virus nog een paar jaar onder ons is. Dan moet je maatregelen hebben die begrepen worden en die tegelijk lang volgehouden kunnen worden.”

‘Intelligente vrijheid’, noemt D66-fractievoorzitter Rob Jetten het. “We moeten alles doen om een intelligente lockdown te voorkomen. Wat kan er wel binnen de coronaregels? Een avondje bioscoop, theater of café: het zijn de dingen die het leven mooi maken en die mensen en bedrijven door de crisis loodsen. We moeten het virus terugdringen en tegelijk het leven veilig doorgang laten vinden.”

Mondkapjesgehannes

Of dat gaat lukken, met een virus én een samenleving die zich maar moeilijk laten sturen, is de vraag. Het mondkapjesgehannes van deze week was ook niet erg hoopgevend. Toch houdt hoogleraar Boin moed. “We zijn het allemaal een beetje vergeten, maar bij de eerste golf duurde het ook even voor het kabinet zijn draai vond. Het is een zoektocht waar we naar zitten te kijken en het is duidelijk geen sterke start. Maar dat wil niet zeggen dat het niet goed komt.”