Minder zelfdodingen in coronatijd, maar dat wordt anders bij een recessie

Vrijheidsbeperkingen en bestaansonzekerheid, ziektevrees: ze hebben alle een negatieve invloed op de psychische gesteldheid. “We hadden dan ook verwacht dat de acute psychiatrische klachten zouden toenemen door het coronavirus en de daaropvolgende maatregelen,” zegt Christelle van der Meer, psychiater van de Amsterdamse GGD.

Bij kinderen is dat inderdaad gebeurd, maar bij volwassenen blijkt in Amsterdam het tegenovergestelde het geval. De afgelopen tijd zijn fors minder suïcidepogingen gedaan. Vorig jaar oktober daalde het aantal tot onder de 25; dat is het laagste punt in de afgelopen drie jaar (zie graphic).

In de kliniek van de Spoedeisende Psychiatrie Amsterdam (SPA) in de Eerste Constantijn Huygensstraat is het ook niet drukker geworden, zegt psychiater en manager Jeroen Zoeteman. Kanttekening daarbij is wel dat ook het aantal toeristen in Amsterdam afnam als gevolg van de pandemie. In 2019 bezetten zij zo’n 16 procent van de crisisbedden bij de SPA, meestal vanwege psychoses door drugsgebruik.

De relatie tussen de pandemie en acute psychiatrische ziektebeelden is niet eenvoudig. “In Brabant en Zuidoost-Azië steeg het aantal crisispatiënten bijvoorbeeld wél,” zegt psychiater Van der Meer.

“Mogelijk omdat mensen daar tijdens de eerste lockdown zorg hadden uitgesteld. Uit angst voor besmetting meldden zich minder mensen bij huisartsen en andere zorgverleners, die dus ook niet naar de crisispsychiatrie verwezen. We weten niet waarom dat in Amsterdam niet zo was. Misschien omdat een lockdown voor een deel van de psychiatrische patiënten stressverlagend werkt: er zijn veel minder prikkels.”

Weinig faillissementen

Eén ding staat vast, zegt onderzoeker Derek de Beurs van het Trimbos-instituut: een economische recessie leidt tot meer zelfdodingen. “Dat is een hard wetenschappelijk gegeven. We zagen het in alle westerse landen tijdens de economische neergang tussen 2007-2013. In Nederland nam toen jaarlijks het aantal zelfdodingen met 5 procent toe.”

Van een recessie is in Nederland nog geen sprake. Door overheidssteun is het aantal faillissementen historisch laag. Ook de werkloosheid is niet toegenomen.

Het IMF en andere economische organisaties voorspellen echter dat de wereld na de pandemie een diepe recessie wacht. Bondskanselier Angela Merkel van Duitsland zei dat de coronacrisis voor Duitsland de grootste maatschappelijke crisis is sinds de Tweede Wereldoorlog.

“Het aantal zelfdodingen zal bij een recessie oplopen,” zegt De Beurs (Trimbos). “De toename betreft dan vooral mannen van middelbare leeftijd. De oorzaken zijn divers: wanhoop, stress, schuldenproblematiek en het verlies van identiteit, bijvoorbeeld.”

Meer samenwerking

Wat overheden bij een economische neergang kunnen doen ter voorkoming van meer zelfdodingen, is een lastige kwestie, aldus De Beurs. Het beschikbaar houden van de geestelijke gezondheidszorg door daling van de wachtlijsten zal helpen. Net als een bewustwordingscampagne.

Of 113 zelfmoordpreventie een remmende invloed heeft, is tot dusverre onduidelijk, zegt De Beurs. “Dat is wetenschappelijk gezien lastig aan te tonen.”

In Amsterdam zijn de instanties die financiële steunpakketten verdelen getraind op het herkennen van zelfmoordgedachten, zegt psychiater Van der Meer (GGD). Ook de samenwerking tussen de GGD, de Spoedeisende Psychiatrie Amsterdam en andere zorgorganisaties is verbeterd, aldus psychiater Zoeteman. Waar het de afgelopen jaren bijvoorbeeld lastig bleek om psychiatrische patiënten uit de Amsterdamse ziekenhuizen snel naar de Eerste Constantijn Huygensstraat en andere klinieken te krijgen, ging dat vanwege de vele coronapatiënten in de ziekenhuizen ineens wel.

“Die verbeterde samenwerking willen we continueren,” aldus Zoeteman.

Denkt u aan zelfmoord? Heeft u nu hulp nodig? Bel 113 of 0800-0113 (gratis) of chat via 113.nl.