Kamer: Niet zwichten voor druk VS en China rond ASML

De kwestie zit zowel het kabinet als de Tweede Kamer dwars. Niemand zit te wachten op sancties van een van de twee economische grootmachten. Tegelijkertijd wil ook niemand zwichten voor buitenlandse druk. “We moeten zelfstandig kunnen nadenken. In Europa moeten we volwassen worden wat betreft onze economische rol in de wereld. Het is niet goed als de VS gaat bepalen wat goed en niet goed is. Wij moeten zelf die afweging kunnen maken,” zegt CDA-Kamerlid Mustafa Amhaouch. Coalitiegenoot VVD is dezelfde mening toegedaan. Kamerlid Arne Weverling: “Als Nederland bepalen we zelf of we een exportvergunning verlenen of niet, dat doen niet de Amerikanen of Chinezen.’’

Nederland gaf ASML in 2018 een exportvergunning voor de zogenaamde EUV-machines, waarmee snelle processoren en geheugenchips worden gemaakt, maar verlengde die vorig jaar niet. Volgens ingewijden zou dat zijn onder druk van de Amerikanen, die menen dat er een veiligheidsrisico aan het uitleveren van de machines zou zitten. Premier Rutte zou tijdens een bezoek aan het Witte Huis afgelopen zomer een Amerikaans rapport hebben ingezien over de risico’s van zulke technologie in Chinese handen. Zou Nederland toch toestaan dat de moderne chipmachines in Chinese handen komen, dan liggen Amerikaanse sancties op de loer.

Nu dreigt ook China dat Nederland niet moet ‘zwichten voor Amerikaanse druk’. De Chinese ambassadeur in Nederland, Xu Hong, zegt dat de relatie tussen onze landen bij weigering ‘negatief beïnvloed’ zal worden. Hij verwijst de Amerikaanse claim rond veiligheidsrisico’s naar het land der fabelen. “China misbruikt nooit bedrijven om buitenlandse inlichtingen te verzamelen. Niettemin moeten wij constateren dat de Amerikanen overal in Europa twijfel zaaien over de bedoelingen van China.’’

Voordelen

Volgens GroenLinks-Kamerlid Bram van Ojik heeft Nederland te lang alleen gekeken naar de financiële voordelen van zulke export, en niet naar de risico’s zoals spionage, hacking of andere privacygerelateerde zaken. “Als dat gevaar dreigt, moeten we geen vergunning geven.’’ Nederland moet zich niet van de wijs laten brengen door buitenlandse dreigementen, vindt Van Ojik. “Het is allemaal ketelmuziek, we moeten ons door geen van de partijen onder druk laten zetten en de technologie toetsen met behulp van ons eigen instrumentarium. Je kunt alleen respect afdwingen als je niet je oor laat hangen naar een van de twee.”

De spagaat toont opnieuw aan hoe ruig het internationale handelsverkeer is geworden. Het Nederlands-Zwitsers bedrijf Allseas zag onlangs onder druk van Amerika af van de aanleg van de gaspijpleiding van Rusland naar Duitsland. President Trump tekende een wet waarin bedrijven die aan de zogeheten Nord Stream 2 werkten sancties opgelegd zouden krijgen. Omdat Allseas veel belangen heeft in de VS, heeft het bedrijf besloten om uit het Russische-Duitse project te stappen.

Conflicten

Oppositiepartij SP stelt zich terughoudend op. “Er heeft in het verleden spionage bij ASML plaatsgevonden. Als het kabinet hierom, of omdat de verwachting is dat China niet goed met intellectueel eigendom omgaat, geen vergunning wil afgeven kan ik dat begrijpen,” aldus Kamerlid Frank Futselaar. “Ik zou het echter onjuist vinden als dit -zoals in media wordt gesuggereerd- puur is omdat de Amerikanen ons onder druk zetten in een techniekstrijd met China.”

Amhaouch (CDA) vindt dat Europa een rol kan spelen bij dit soort conflicten, mits dat krachtig optreedt. “China en de VS zijn machtsblokken, maar ook Europa heeft belangen. We hebben meer dan 500 miljoen inwoners en een sterke economie. De panelen verschuiven. We werken graag samen met de VS en China, maar dan moet er wel een gelijk speelveld zijn.”

Van Ojik (GroenLinks) juicht dat toe, maar is sceptisch. “We weten dat Europa verdeeld is over China, en China heeft een strategie om die verdeeldheid aan te wakkeren.” Volgens hem is er veel te veel Chinese bemoeienis in Europa. Bovendien moeten we ook niet naïef zijn. “De verwevenheid tussen het Chinese bedrijfsleven en de Communistische Partij is volledig. Je kan dus geen zaken doen met Chinese bedrijven zonder dat daar potentieel Chinese bemoeienis mee gemoeid is. Naïviteit daarover, door te zeggen dat het particuliere ondernemingen zijn, spreekt mij totaal niet aan.”

Termijnen

Voor de aanvraag van een exportvergunning gelden strikte termijnen: in principe moet er uiterlijk acht weken na de aanvraag een beslissing zijn. Die termijn kan worden verlengd met nog eens acht weken. Dus: na maximaal 16 weken moet er al dan niet een vergunning worden afgegeven.

ASML deed de aanvraag voor de export van de EUV-machine in mei, dus de periode van 16 weken is ruim overschreden. Dat komt, stellen ingewijden, omdat de tijd wordt stilgezet op het moment dat de vergunningverlener – minister Kaag voor Buitenlandse Handel – aanvullende vragen stelt aan de vergunningaanvrager. Dat heeft zij gedaan, al is niet bekend welke vragen er gesteld zijn. Het lijkt logisch dat ASML duidelijk moet maken hoe zij ervoor zorgt dat China de technologie van de machine niet in handen krijgt. Het ministerie zou nog aan het wachten zijn op antwoorden.