Jezelf vastlijmen voor het klimaat: welk effect heeft het ‘nieuwe’ actievoeren?

“Ze voelen zich niet gehoord. Terwijl ze het idee hebben dat de wereld vergaat. Dan is het logisch dat ze nieuwe methoden zoeken om aandacht te eisen voor hun boodschap,” zegt Nanke Verloo, die als universitair docent aan de Universiteit van Amsterdam al vijftien jaar onderzoek doet naar effectieve manieren van burgerparticipatie.

De spectaculaire protestactie van Jelle de Graaf, die zichzelf dinsdagavond tijdens de live talkshow van RTL vastlijmde nadat hij op tafel was gesprongen, past volgens Verloo naadloos in de wijze van actievoeren door klimaatactivisten. “Ze zoeken steeds creatieve, niet-gewelddadige manieren. Als ze zich vastlijmen op kruispunten houden ze rekening met politie en andere veiligheidsdiensten die erlangs moeten kunnen. Ook bij de recente acties waarbij schilderijen worden besmeurd doen ze het zodanig dat de kunstwerken probleemloos gereinigd kunnen worden. Ze maken niets kapot.”

De vraag is of de actie effectief is, wanneer het in de nasleep meer over de gekozen methode gaat dan over het achterliggende doel: het tegengaan van de opwarming van de aarde. “Dat is ook aan de media,” vindt Verloo. “Ga je het vooral hebben over de vraag of het netjes was, of wil je het hebben over de urgentie die De Graaf voelt?”

Sympathie onder publiek

Jacquelien van Stekelenburg, hoogleraar sociale verandering en conflict aan de VU, noemt het opvallend dat het aan tafel bij Beau van Erven Dorens (hij verving de zieke Eva Jinek) meteen ook ging over het klimaat. “Onder het studiopubliek was sympathie voor de actie, net als bij S10 die te gast was. Doorgaans gaat het bij een nieuwe manier van actievoeren alleen over de methode. In dit geval liep het anders. Dat zag je ook.”

De Graaf zorgde voor wat in het vakgebied van Van Stekelenburg een ‘innovatie’ in het actievoeren wordt genoemd. “Dat heeft nieuwswaarde en kan impact hebben. Dat zag je bijvoorbeeld ook bij de Arabische Lente, toen de demonstraties van het ene naar het andere land oversloegen. Maar op een gegeven moment gaat het eroderen. De eerste keer dat Extinction Rebellion in Amsterdam een kruispunt bezette, trok dat enorm veel aandacht. Toen ze met een groepje afgelopen weekend de A12 bij Den Haag blokkeerde, was er nauwelijks meer belangstelling.”

Dat het na de aftocht van De Graaf bij Beau ook even over de klimaatproblemen ging, ziet Van Stekelenburg als een verschil met de boerenprotesten van de voorbije zomer. “In de berichtgeving daarover ging het vooral over de gevaren die mensen hadden gelopen bij de protesten, over de vraag of de wet werd overtreden.”

Volgens Van Stekelenburg was een klein deel van de boerenprotesten gewelddadig en kregen die zo veel media-aandacht, dat het de achterliggende boodschap overschaduwde. “Uit onderzoek blijkt dat een onverwacht grote opkomst of een beperkte mate van geweld leidt tot mediaberichtgeving. Bij heel veel geweld gaat het alleen daarover. Maar bij een klein opstootje resteren er genoeg tijd en ruimte om het over de boodschap zelf te hebben.”

Vragen over kinderen

Nanke Verloo heeft een andere indruk overgehouden aan de boerenprotesten. “De media berichtten uitvoerig over familiebedrijven die ten gronde gingen en het leed van boerengezinnen. De media creëerden goodwill voor de boeren en het beleid werd op allerlei manieren ten gunste van hen bijgestuurd. Klimaatactivisten zien dat met lede ogen aan. Die denken: hallo, er is een klimaatcrisis!”

“Bij mij op de universiteit werken ook mensen die onderdeel zijn van de klimaatbeweging. Die stellen vragen bij de toekomst van mijn kinderen en willen weten of ik me daar geen zorgen over maak. Ze worden soms neergezet als gekkies die veel te ver gaan. Maar ze denken steeds weer na over schadeloze manieren van actievoeren. Vergelijk dat met de gewelddadige acties van boeren die niet eens opkomen voor het algemeen belang, maar voor hun eigen bedrijf.”