Inflatie gedaald, etenswaren nog even duur: ‘Wen maar aan deze prijzen’

1. De inflatie is weer gedaald, hoe zit dit?

Het ergste lijken we inmiddels achter de rug te hebben. In oktober lag de inflatie op ruim 14 procent, het hoogste punt tot dusver. Sindsdien daalt de inflatie maand op maand. In januari komt de inflatie volgens de voorlopige CBS-cijfers uit op 7,6 procent, een maand eerder was het nog 9,6 procent.

De daling heeft alles te maken met de energieprijzen. In januari gingen die hard omlaag. Volgens hoofdeconoom Peter Hein van Mulligen van het CBS is dit direct terug te voeren op het prijsplafond dat het kabinet per 1 januari heeft ingevoerd. Het plafond stelt een maximumprijs die begrensd is op het energieverbruik. Hierdoor is maar een (klein) deel van het energieverbruik blootgesteld aan marktprijzen.

2. Het energieplafond werkt dus?

Dat laten de CBS-cijfers zien: in december lag de energieprijs nog 30 procent hoger dan een jaar eerder, in januari is het ietsjes lager dan dezelfde periode een jaar eerder. Eerder voorspelde het Centraal Planbureau (CPB) al dat het prijsplafond de inflatie zou drukken en voorspelde dat het inflatiecijfer dit jaar uitkomt op 3,5 procent.

Daar zijn we uiteraard met 7,6 procent nog lang niet, maar goed nieuws is er wel, aldus Van Mulligen. “Dit geeft consumenten meteen lucht als het gaat om hun energierekening. De lagere prijzen zullen veel huishoudens meteen merken.”

Hoe positief ook, dat wil niet zeggen dat het doorwerkt in álle prijzen. Zo zet het prijsplafond en de lagere energieprijzen zeker geen rem op de prijzen van de dagelijkse boodschappen. Die zijn afgelopen maand alleen maar doorgestegen. De gemiddelde prijstoename van deze producten bedroeg vorige maand 14,5 procent, tegenover 14 procent in de maand ervoor.

Kortom: de inflatie mag dan gedaald zijn, de boodschappen zijn vorige maand nog geen spat goedkoper geworden. Volgens een analyse van Rabobank is al het voedsel afgelopen maand duurder geworden maar zijn sommige categorieën wel heel hard gestegen: broodsalades +7 procent, kruiden +7 procent, brood +4 procent en maaltijdpakketten +4 procent.

3. Hoe kan het dat boodschappen zoveel duurder zijn geworden?

Een belangrijke verklaring is dat veel leveranciers nog met een inhaalslag bezig zijn, constateert de CBS-hoofdeconoom. De fabrikanten kregen vorig jaar hogere prijzen - als gevolg van hogere energieprijzen en mede als gevolg daarvan duurdere grondstoffen - voor hun kiezen, maar zij hebben die prijzen toen niet direct in hun prijzen verwerkt.

Volgens Rabobankonderzoeker Sebastiaan Schreijen, gespecialiseerd in onder meer foodretail en consumentengedrag, zit er als het om voedselmiddelen gaat een vertraging in van zo’n zes tot negen maanden. Aangezien de inflatie in oktober de piek van ruim 14 procent bereikte, verwacht de expert dat we zeker de komende tijd nog moeten rekenen op stijgende voedselprijzen.

“De eerste maanden van 2023 gaat het gemiddeld nog om een stijging van 5 tot 10 procent,” zegt Schreijen. Hij verwacht dat supermarkten wel zullen proberen om de kostenstijgingen beperkt te houden, maar denkt dat dit slechts ten dele zal lukken. Een reden is dat die supermarkten ook zelf te maken hebben met hogere loon-en huurkosten en die kosten ook wel zullen moeten doorvoeren.

4. Wanneer kunnen de prijzen in de supermarkten dalen?

Prijzen hebben sowieso de neiging om te stijgen, weet de CBS-expert. Of de prijzen dalen – zodra het inflatiecijfer later dit jaar richting de 3,5 procent gaat – is volgens de econoom maar de vraag. Consumenten moeten volgens hem al blij zijn als de prijzen op een bepaald prijsniveau blijven hangen.

“Het kan zijn dat de prijzen misschien na het voorjaar iets gaan dalen maar een garantie is er niet.” Overigens gaat hij ervan uit dat op korte termijn niet alleen boodschappen duurder worden, maar ook andere diensten en producten. “Ook kappers bijvoorbeeld hebben te maken met hogere prijzen,” aldus Van Mulligen.

Rabobankonderzoeker Schreijen gelooft niet dat de boodschappen goedkoper worden. “Heel waarschijnlijk is dat niet, nee. Ik zou zeggen: wen maar aan deze prijzen.” Wat in de toekomst nog voor een daling kan zorgen, is een nieuwe prijzenoorlog in supermarktland, maar Schreijen gaat er niet vanuit dat dit niet snel gaat gebeuren omdat veel supermarkten al interen in op hun marges.

5. Het inflatiecijfer is een voorlopig cijfer, klopt dit cijfer wel?

Dit is een snelle raming van het inflatiecijfer; dat wil zeggen dat niet alle data zijn meegenomen. Het definitieve inflatiecijfer komt volgende week. Volgens Van Mulligen is het verschil tussen de twee cijfers in de praktijk gering. Vaak wijkt het cijfer niet meer af dan twee tiende procent.

Vorig jaar kwam er veel kritiek op het inflatiecijfer van het CBS, omdat het voor berekening van het inflatiecijfer uitgaat van de nieuwste energieprijzen. Dat kan bij snel stijgende prijzen leiden tot een overschatting van het inflatiecijfer en bij sterk dalende prijzen juist tot een onderschatting.

Om die reden kijkt het CBS ook naar de werkelijk betaalde energieprijzen. In oktober bleek dat het verschil tussen de huidige methode en die alternatieve methode soms best groot kan zijn, tot wel 4 procentpunt. Van Mulligen verwacht dat het verschil uiteindelijk wel beperkter zal zijn. “Naarmate steeds minder mensen een vast contract hebben, zal het verschil kleiner worden. Hoe snel die verschillen kleiner worden zal in maart duidelijk worden. Dan komen we met de uitkomsten naar buiten.”