Hoe Sigrid Kaag het linkse blok liet vallen

Maandenlang probeerde Kaag de tandem van PvdA-GroenLinks aan de onderhandelingstafel te krijgen, maar afgelopen woensdag - bij de urenlange gesprekken met informateur Johan Remkes - liet zij die wens varen. Volgens meerdere aanwezigen was het een knieval in meerdere delen.

In 24 uur draaide D66-leider Sigrid Kaag als een blad aan een boom. Van ‘niet-weer-met-de ChristenUnie’ tot het starten van onderhandelingen met uitgerekend die partij.

’s Morgens was Kaag over haar tennisvereniging begonnen. Ze had verteld dat daar ‘verschillende soorten lidmaatschap’ waren. Kaag had het uitgelegd aan Mark Rutte (VVD), Wopke Hoekstra (CDA), Jesse Klaver (GroenLinks), Lilianne Ploumen (PvdA), Gert-Jan Segers (CU), Laurens Dassen (Volt), Kees van der Staaij (SGP) en eenpitter Liane den Haan. Er waren drie opties: slapende leden, tennissers die af en toe een baan huren én zij die volop meedoen aan de competitie. Zo zouden we, hield Kaag het gezelschap voor, een nieuw kabinet óók kunnen inrichten. Lidmaatschapstype 1 hield in dat je kon intekenen op het ‘financieel kader’, een rompkabinet van VVD, D66 en CDA met gedoogsteun van oppositiepartijen.

Type 2 was meedoen aan de hand van een bestuursprogramma, bijvoorbeeld door een extraparlementair kabinet waarbij partijen – ook van de oppositie – ministers leveren. En de derde optie was ‘full membership’. Partijen ‘doen 100 procent mee’ stond op het A4’tje dat Kaag had uitgedeeld. Voor die laatste optie staken Ploumen en Klaver, samen natuurlijk, direct hun hand op. Dat wilden ze wel. Een aanwezige: “Maar het werd algauw duidelijk dat dit met deze partijen nou net níét de bedoeling was.” Iemand grapte nog: “Oh, dus er is een ballotagecommissie?”

Progressief randje

Even later, kort voor half een, verloren Klaver en Ploumen alle hoop, toen ze Kaag hoorden zeggen: “We wilden wel een progressief kabinet, maar dat heb ik losgelaten.” En: “Een breed gedragen kabinet met een progressief randje is ook goed.”

Binnen een uur was daarmee het lot beschoren van een meerderheidskabinet met PvdA en GroenLinks. Terwijl Kaag nog een uitweg zag in

besprekingen over een extraparlementair kabinet, smeten PvdA en GroenLinks die deur zelf dicht. Iemand zag Hoekstra onderuit zakken in zijn stoel en een blik op Rutte werpen. “Zo van: de buit is binnen.”

Een dag eerder nota bene – op dinsdag – waren Klaver, Ploumen en Kaag nog bij elkaar gekropen voor overleg. De afgesproken strategie volgens betrokkenen: we gaan zo lang mogelijk vasthouden aan onderhandelingen met zes partijen: VVD, D66, CDA, CU, PvdA en GroenLinks. Want dát was de koers die Kaag zondag had ingezet. Als PvdA en GroenLinks niet samen welkom zijn, in een kabinet met vijf partijen, dan maar één met zes.

Maar die strategie lag dus al snel aan diggelen. Tijdens een van de vele pauzes die daarna werden gehouden, bleek volgens aanwezigen dat er ook niet meer voor gevochten ging worden. Terwijl partijleiders met elkaar overlegden over hoe nu verder, onttrok Kaag zich daaraan. Een partijleider zag op het scherm van haar iPad dat ze met iets heel anders bezig was dan de formatiegesprekken. Toen ze ernaar werd gevraagd, antwoordde Kaag dat ze kussens aan het bestellen was voor haar huis. “Dat vond iedereen heel gek.”

Plafond

Toen Remkes, na een aantal een-op-eengesprekken, terugkeerde, was duidelijk dat een doorstart van de oude coalitie in de lucht hing. ChristenUnie had namelijk aangegeven best te willen meedenken over een vorm van meedoen. En aangezien Kaag sinds zondag met haar zespartijenidee de ChristenUnie niet langer blokkeerde, zei Remkes, kunnen VVD, D66, CDA en CU net zo goed aan ‘echte’ onderhandelingen voor een meerderheidskabinet beginnen.“Toen Remkes dat zei, keek Sigrid naar het plafond,” aldus een aanwezige. Een andere partijleider: “Ze had kunnen zeggen: en de zes dan? Maar ze liet het gewoon lopen. Ze nam een andere afslag.”

PvdA en GroenLinks verlieten het pand zwaar teleurgesteld. Want het was toch Kaag die nieuw leiderschap had gepredikt? Die de oude coalitie met een roestige auto had vergeleken, omdat er ‘te weinig voortgang’ was geboekt. En die Rutte een gebrek aan medemenselijkheid en betrouwbaarheid had verweten?

Als eerste geknipperd

Waarom de omslag ineens? Misschien was het precies wat Kaag gisteren in een toelichting zei. En kon ze, in het landsbelang, de boel niet langer ophouden. “De keuze waar D66 nu voor staat is: opnieuw verkiezingen óf inhoudelijk onderhandelen met VVD, CDA en de ChristenUnie. D66 verkiest onderhandelingen boven nieuwe verkiezingen omdat de samenleving daar recht op heeft,” sprak ze in een verklaring voor de draaiende tv-camera’s.

Maar vanuit GroenLinks en PvdA klinkt bitter dat Kaag ‘gewoon als eerste met haar ogen heeft geknipperd’. Aan de tafel, met alle negen fractieleiders erbij, had Kaag er ook geen geheim van gemaakt dat deze uitkomst een domper was. “Dit is wel een nederlaag voor D66,” gaf ze toe.