Hoe Den Haag landelijk Nederland kwijtraakte: ‘Mensen snáppen het gewoon niet’

Daar stond hij dan, Henk Brink, boer en VVD-gedeputeerde te Drenthe, op het congres van zijn partij bij Sugar City in Halfweg, op 11 juni vorig jaar. Een emotioneel betoog hield hij, over de plaatsvervangende schaamte die hij voelde. Schaamte voor de verstrekkende stikstofplannen die het kabinet een dag eerder bekend had gemaakt, maar net zo goed schaamte voor zijn eigen partijgenoten, die op het congres een motie aannamen om ook overdag weer gas te mogen geven op de snelweg. “Ik heb in Drenthe huilende mensen aan de telefoon, en deze vergadering praat over 130 kilometer per uur,” stelde Brink verbitterd vast.

Donderdagochtend, de dag na de provinciale verkiezingen, plaatste Brink op Twitter een vlammend bericht met daaronder de uitslag in Drenthe. ‘Dit krijg je als je als kabinet niet weet wat er speelt en leeft in het land,’ schreef Brink. Met ‘dit’ bedoelde hij de zeventien zetels die straks in het provinciehuis in Assen door de nieuwkomers van de BoerBurgerBeweging (BBB) gevuld zullen worden, terwijl de huidige coalitiepartijen in Den Haag er in Drenthe samen nog slechts tien overhouden.

_{(Tekst gaat verder onder de tweet)}

We bellen Brink wat later op die donderdag, en nog altijd zitten de emoties hoog. “Ik ben er constant mee bezig. Het doet mij gewoon pijn hoe het gaat. Het kabinet, en ook mijn eigen VVD, is het afgelopen jaar te ver gegaan. Ik heb geprobeerd ze daarvoor te waarschuwen, maar er is niet geluisterd.”

Niet de zoveelste partij op rechts

De BBB werd afgelopen woensdag niet alleen de grootste in Drenthe, de partij werd nummer één in alle provincies. Lang niet alleen dankzij het platteland. In Almere, in Zwijndrecht, ook dáár won de partij van Caroline van der Plas. Voor een deel is de zege voor de BBB er daarom één van de ouderwetse proteststem, concludeerde onderzoeksbureau Ipsos.

Maar wie enkel die conclusie trekt, en daarmee denkt dat de BBB net als eerder de LPF en Forum voor Democratie snel weer zal instorten, gaat voorbij aan wat er de laatste jaren is gebeurd in landelijk Nederland, stelt Karel Smouter. Als inwoner van Deventer en correspondent Oost-Nederland voor NRC maakte hij de afgelopen jaren een journalistiek studieproject van het oosten van ons land: de Achterhoek, Salland, de Veluwe, Twente. Het resulteerde in het boek Blauw-Wit-Rood, een titel die verwijst naar de Nederlandse vlaggen die vorig jaar massaal ondersteboven gingen op het platteland.

“Dit is niet de zoveelste partij op rechts,” zegt Smouter. “En de onvrede is veel breder dan alleen stikstof. De stikstofuitspraak van de Raad van State in 2019 en de aanpak ervan door het kabinet is de aanleiding geweest waardoor de BBB zo kon groeien. Maar Van der Plas was daarvoor al bezig. Stikstof heeft vooral brandstof gegeven aan een veel dieper liggend iets.”

Paasvuren

Wat er nou precies onder de oppervlakte sluimerde dat de afgelopen jaren op het platteland hardhandig tot leven werd gekust, wetenschappers zullen er de komende jaren ongetwijfeld hele rapporten over volschrijven. Maar Henk Brink ziet het in zijn Drenthe in simpele dingen terugkomen. “Voor het organiseren van paasvuren, een eeuwenoude traditie, is tegenwoordig een ingewikkelde en dure stikstofberekening nodig. In sommige dorpen gooien ze er daarom het bijltje bij neer. Vorig jaar kon hier in Veenhuizen een theatervoorstelling in de open lucht niet doorgaan vanwege de stikstofregels. Mensen snáppen het gewoon niet.”

Dat mensen in de stad geen weet lijken te hebben van dit soort problemen, de industrie vrolijk lijkt door te draaien terwijl boerenbedrijven voor hun voortbestaan vrezen, dat Schiphol intussen de luxe heeft om voor miljoenen stikstofrechten uit de markt te kopen – de optelsom van al die dingen zorgt in het landelijk gebied voor een gevoel dat de heersende macht in Den Haag er voor hen niet is.

Buiten de Randstad ervaren bewoners meer dan in het westen een kloof tussen stad en platteland, met name tussen platteland en politiek. Brink: “Die kloof bestaat vooral omdat we het er zo vaak over hebben, zeggen wetenschappers dan. Het zal wel. Wat ik weet: die kloof wordt door de mensen hier gevóeld. Zij zien hoe ze het slachtoffer worden van dossiers waar mensen in de stad geen last van hebben.”

Wat is natuur?

Wat zich ook wreekt: dingen die voor ambtenaren, juristen en voor wat Smouter ‘stedelijke progressieven’ noemt een voldongen feit zijn, zijn dat op het platteland soms helemaal niet. Neem de stikstofregels. Europese richtlijnen verplichten lidstaten om de natuur op een aanvaardbaar peil te houden of krijgen. Nederland is daar al begin jaren negentig akkoord mee gegaan. Dus dat er hard moet worden ingegrepen nu veel natuurgebieden worden overwoekerd door grassen en boompjes die wel pap lusten van de overvloed aan stikstof: voor experts, beleidsmakers en natuurliefhebbers is daar geen speld tussen te krijgen.

Maar ga je in de plattelandsregio’s op bezoek, dan leeft bij de lokale bevolking soms een heel ander idee over wat natuur is. Neem het Drentse Bargerveen, een Natura2000-gebied. Daar is de boswachter dolblij dat de grauwe klauwier in de zomer weer komt broeden, omdat dat een teken is dat er weer leven zit in het hoogveengebied dat zolang lag te verpieteren. Maar boeren in de omgeving wijzen op andere dingen. Dat er de afgelopen decennia tientallen miljoenen in het veengebied zijn gestoken, dat er al agrarische bedrijven zijn verhuisd om extra waterberging mogelijk te maken. Ze vinden het hoogveen gemáákte natuur, die niet per se belangrijker of mooier is dan de akkers en weilanden waarop zij hun noeste werk doen.

Rode draad

“Mensen op het platteland verzetten zich tegen de onvermijdelijkheid waarmee beleid wordt opgelegd,” constateert Smouter. “Dat rechters en politici bepalen hoe iets is, en dat bewoners daar zelf niks over te zeggen lijken te hebben, dat steekt mensen. Volgens mij is dat een van de rode draden in wat je de laatste jaren ziet gebeuren: er wordt óver je bepaald, in plaats van dat je méé bepaalt. Gaswinning in Groningen, de toeslagenaffaire, we kennen de voorbeelden inmiddels allemaal.”

“In het geval van stikstof wordt er in Den Haag een jaartal afgesproken (halvering van de stikstofuitstoot in 2030, red.) en vervolgens wordt dat heilig verklaard. Inhoudelijk kunnen veel burgers de noodzaak van een streng stikstofbeleid deels wel begrijpen. Maar de manier waarop het gebeurt, de drang en dwang, die is veel mensen in de regio’s waar het natuurbeleid het meest effect heeft totaal in het verkeerde keelgat geschoten.”

De boodschap van 15 maart zal nog wel even nadreunen, verwacht Smouter. “Als de BBB het niet verknalt en niet uiteenvalt, kan dit een politiek kantelpunt zijn.”

Luister de verkiezingseditie van onze podcast: