‘Het vertrouwen is weg,’ zegt Sigrid Kaag tegen Wopke Hoekstra

Terugkijkend is het gewoon een mooie donderdag bij VVD-fractievoorzitter Sophie Hermans thuis in het Utrechtse Vreeland. Na hun welverdiende vakanties komen ze 11 augustus langs, de drie andere fractievoorzitters Jan Paternotte (D66), Pieter Heerma (CDA) en Gert-Jan Segers (ChristenUnie). Er klinkt geen woord over de buikpijn die het CDA over de stikstofdoelen heeft.

Ze delen hun persoonlijke zomerverhalen en bespreken daarna de moeilijke dossiers. Niemand die iets anders wil met het coalitieakkoord. De asielcrisis en de koopkracht komen voorbij. En ook van de bemiddelaar Johan Remkes wordt zegenrijk resultaat verwacht. Geen enkele indicatie van de bom die een week later op de coalitie wordt gedropt.

Het zal niet lang hoeven duren, zo verwachten de meeste aanwezigen van de coalitietop op donderdag 18 augustus. Het is de eerste Catshuissessie na de zomervakantie, de eerste keer dat de fractievoorzitters met de premier en de vicepremiers overleggen over asielproblemen, de stikstof en mogelijke koopkrachtreparaties.

Iedereen ziet er nog ontspannen uit. Geen wallen onder de ogen bij de langstzittende minister-president aller tijden, Mark Rutte. Evenmin bij de vice-premiers Sigrid Kaag (D66), Carola Schouten (ChristenUnie) en Wopke Hoekstra (CDA).

Voorwaarschuwing Hoekstra

Maar onderhuids zijn er spanningen, omdat net voor het Catshuisoverleg CDA-fractievoorzitter Pieter Heerma de drie andere fractievoorzitters heeft gebeld. Hij geeft een voorwaarschuwing dat Hoekstra vrijdag in een interview met het AD dingen zegt die schuren met het coalitieakkoord over de oplossing van het stikstofprobleem. En ook Rutte en stikstofminister Christianne van der Wal krijgen na hun bewindspersonenoverleg een soortgelijk telefoontje van Hoekstra.

Als Hoekstra het woord krijgt in het Catshuis, beschrijft hij een soort stand van het land. De wenkbrauwen gaan niet omhoog over zijn wens om de migratie in te perken of het miljardenpakket voor de koopkracht. Wel als hij spreekt over de deadline van 2030 om de stikstofdoelen te halen.

Hoekstra: “Daar heb ik een interview over gegeven in het AD van morgen en dat is goed voor jullie om te weten. Dat heb ik gedaan als CDA-leider en niet als minister van Buitenlandse Zaken.” Vervolgens buitelen de collega’s over elkaar heen. “Wopke, wat heb je dan gezegd?”

Rutte geeft aan dat het wel fijn zou zijn als iedereen dat stuk kan lezen. Maar Hoekstra houdt volgens aanwezigen de boot af en deelt de tekst van het interview niet. “Waar ben je mee bezig,” wil Kaag van Hoekstra weten. Want het CDA wilde Remkes als bemiddelaar en nu doorkruist uitgerekend Hoekstra dat gevoelige pad.

‘Mes in de rug’

Maar omdat Hoekstra niet duidelijk is over wat hij precies wil, groeit de irritatie. Een betrokkene: “Je wordt gewaarschuwd en je weet niet voor wat. Dan moeten we het maar lezen en de volgende dag verder praten. Het was voor iedereen wel duidelijk dat je zo niet toekomt aan constructief kijken naar de grote uitdagingen van dit jaar. Dat gaat niet als alles in het teken staat van een onbesuisde Alleingang.”

Minister voor Natuur en Stikstof Christianne van der Wal stelt zichzelf gerust met de toezegging dat Hoekstra het akkoord niet wil openbreken. Zij is niet bij het Catshuisoverleg en moet na een telefoontje van Hoekstra lijdzaam afwachten wat de volgende dag zal brengen.

Maar het valt tegen als de krant vrijdagmorgen op de mat ploft. Ze ervaart de actie van Hoekstra als ‘een mes in de rug’, zo zeggen mensen om haar heen.

Vrijdagochtend, bij het inlopen van de ministerraad op het Binnenhof geeft Rutte lucht aan zijn staatsrechtelijke vraagtekens: “Ik denk dat je als partijchef enige ruimte hebt om je partijpolitiek te uiten. Dit kan nét, maar het moet geen gewoonte worden.”

Grafstemming

Eenmaal binnen hangt er een grafstemming in de Trêveszaal. De ministers praten een paar uur over het interview van Hoekstra. Er is verbijstering en groot ongemak. Er vallen lange stiltes, ook bij Mark Rutte.

De ene na de andere minister geeft uiting aan zijn ongenoegen. Het moment van het interview wordt als slecht ervaren, al houden de CDA-bewindspersonen het front gesloten. “Bij de collega’s was veel frustratie, niet alleen over het momentum, maar vooral: dat Hoekstra het via de krant speelde. Als het CDA echt problemen heeft met de achterban, moeten ze dat met ons delen,” zegt een van de aanwezigen. “Het geeft gewoon echt een knauw dat Hoekstra dit niet met ons heeft besproken.”

Ook in de ministerraad zet Hoekstra uiteen dat hij veel ‘buiten’ is geweest en met mensen heeft gesproken. Dit moet nu eenmaal zo, de deadline van 2030 moet niet heilig zijn. Het CDA claimt dat deze beweging de dialoog met boeren weer op gang kan brengen.

Dan krijgt D66-vicepremier Sigrid Kaag het woord. Ze kijkt Hoekstra doordringend aan. “Het vertrouwen is weg,” zegt ze en de bewindslieden schrikken. Hoekstra kijkt stoïcijns, de spanning is om te snijden. Het lijkt op een vooraankondiging van een kabinetscrisis, maar het blijft in de lucht hangen.

“Sigrid denkt en redeneert altijd vanuit menselijke waarden,” zegt een van de collega’s. “Maar iedereen was boos. Dat heeft het CDA echt onderschat. Dat ongemak was er bij iedereen aan tafel. De uitleg is steeds: wij vinden dit nodig. Tja, het zal wel.”

Grote CDA-operatie

“Dit was een overval,” zegt een coalitiebron die erop wijst dat Hoekstra’s actie haaks staat op de omgangsvormen die Rutte altijd propageert. Informeer elkaar tijdig, plaats elkaar niet voor verrassingen. “Het is een grote operatie: kijk maar naar de brief die aan de CDA-leden is verstuurd door Hoekstra.

Van der Wal laat zich ook niet onbetuigd in de ministerraad. Ze wijst Hoekstra erop dat het zijn partij is die Remkes als bemiddelaar wilde. Ze vindt het interview ‘hoogst ongelukkig.’ Hoekstra maakt geen excuses, herhaalt steeds dat dit nodig is. Rutte sluit het onderwerp af met het voorstel de kwestie voor dit moment maar terzijde te schuiven en verder te gaan als Remkes over een paar weken klaar is.

De ruzie in het kabinet wordt een bevroren conflict. Als Remkes met zijn conclusies komt, dan kan de bom opnieuw barsten. Het CDA kan tegenover boeren en achterban niet meer terugkrabbelen, beseffen betrokkenen. Maar dat zijn zorgen voor later.

Een van de hoofdrolspelers zegt: “Deze actie staat zo haaks op onze manier van samenwerken. Je hebt een vertrouwensbasis nodig en de omgeving is nu een stuk kwetsbaarder geworden. We twijfelen nu heel erg: wat moeten we nog verwachten van elkaar?”