Het pensioenakkoord: eten, bellen en overleggen tot het gaatje

Na veel praten op geheime locaties kwam er deze week alsnog een pensioenakkoord. Dat ging niet zonder woede-uitbarstingen en macabere grappen tussen de gespannen hoofdrolspelers.

Ineens springt Wouter Koolmees uit zijn rol. ‘Verdomme!’ Het is woensdag 22 mei in het Anafora Parkrestaurant in Vleuten. Koolmees’ secretaresse heeft het zaaltje geboekt. De minister van Sociale Zaken was er juist met goed gemoed naartoe gereden, in de veronderstelling dat de bonden opgetogen zullen zijn met het aanbod dat hij gaat doen. Na weken in de clinch te hebben gelegen met collega-ministers en coalitiepartijen, waaronder zijn eigen D66, heeft Koolmees bijna 2 miljard euro te bieden om de stijging van de AOW-leeftijd af te remmen.

Ruzie

Die stijging was de reden waarom het pensioenoverleg in november klapte. Met elk jaar dat de levensverwachting stijgt, hoeft de pensioengerechtigde leeftijd straks nog maar met 10 maanden te stijgen. Als Koolmees zijn nieuws vertelt, verblikt of verbloost FNV-voorzitter Han Busker niet. De bonden willen dat de AOW-leeftijd met niet meer dan zes maanden per gewonnen levensjaar stijgt. Punt. Dat hebben ze al eerder gezegd, luidt het antwoord. Koolmees ontploft van woede: hij komt met 2 miljard en de bonden doen alsof het ‘een ijsje’ is.

De ruzie tekent het maandenlang vastzittende pensioenoverleg. Politici kunnen elkaar snel tegemoet komen. Bij vakbonden en werkgeversorganisaties werkt het anders. Die zeggen wat ze willen en daar houden ze heel lang aan vast voordat ze elkaar ergens in het midden ontmoeten. “Daarom duurt het polderoverleg altijd zo vreselijk lang,” vertelt een oudgediende.

Maanden ervoor, op dinsdagavond 20 november, is dat overleg met veel misbaar geklapt. Er lijkt gelekt dat het pensioenoverleg is mislukt, hoewel ze nog aan tafel zitten. Premier Mark Rutte gooit zijn handen in de lucht en zegt dat het zo niet verder kan. Hij beent kwaad de kamer uit. SER-voorzitter Mariëtte Hamer probeert iedereen nog terug te halen, maar LTO-voorzitter Mark Calon staat al in de lift. Uit vrees dat hij beneden tegen de pers anderen de schuld zal geven, wordt de lift tegengehouden. “En nou laat je godverdomme die lift gaan of ik sla je eruit,” briest Calon als ie het welletjes vindt.

Achteraf gezien is die avond te makkelijk door iedereen gezegd dat het geklapt is, constateren de partijen al snel. Een adempauze was beter geweest. Wat de vakbonden wilden en wat het kabinet bood, lag te ver uiteen. Iedereen wilde er wel uitkomen. Alleen: hoe?

Breed draagvlak

Twee dagen na de breuk zit werkgeversvoorman Hans de Boer met de pest in zijn lijf in een bar op Schiphol. Een pensioenakkoord voor Kerst had onrust over eventuele kortingen op pensioenen weg moeten nemen. De Boer baalt en belt PvdA-leider Lodewijk Asscher.

De oppositiepartij is nodig voor een akkoord: de bonden willen politieke rugdekking en het kabinet wil draagvlak. De Boer wil daarom PvdA, SP en GroenLinks bij de onderhandelingen betrekken. De maandag erop zitten Asscher en De Boer in de werkkamer van de PvdA-leider.

Het is de eerste van vele onderonsjes, steeds in andere samenstelling. In het diepste geheim dineren Asscher, Busker, Koolmees en Rutte op het Catshuis. Later wordt het etentje herhaald, met De Boer in plaats van Asscher. Op Tweede Paasdag volgt een sessie met Koolmees en alle sociale partners in de Zwaluwenberg, Hilversum.

Er wordt veel geïnvesteerd in persoonlijke verhoudingen. Toch komen die onder druk te staan als flapuit De Boer in een kranteninterview Busker min of meer uitmaakt voor lafaard. Onderweg naar het vliegveld besluit hij Busker te bellen. “Han, het komt uit een warm hart, ik vind je een beste vent, en dat wil ik toch nog even zeggen voor ik neerstort.”

“Waar ga je heen?” wil Busker weten. “Japan.” “Ah,” antwoordt Busker gekscherend. “Ik zal even bellen of ze zo’n 737 Max inzetten.”

Vergrijzing

Het kabinet zoekt intussen naarstig naar geld. Koolmees is niet de enige met problemen. De minister van Defensie moet aan de Navo-norm voldoen. Tot Koolmees op 10 mei apart wordt genomen door Laura van Geest, directeur van het Centraal Planbureau. Het CPB komt met een update van de kosten van vergrijzing. Daaruit blijkt op het terrein van Sociale Zaken zo’n 3,5 miljard ‘over’. Deze boekhoudwerkelijkheid is heel welkom. Koolmees krijgt gedaan dat hij 2 van die wiebelige 3,5 miljard mag gebruiken.

Een doorbraak, denkt Koolmees die tegen bonden en werkgevers zwijgt over de herkomst van het geld. Hoe opgetogen hij ook is, het goede nieuws maakt geen indruk op Busker in het parkrestaurant, de 22ste mei.

Dan begint de tijd te dringen. Begin juni moet er een akkoord liggen, om te voorkomen dat de AOW-leeftijd weer automatisch een stap omhoog gaat. Zondag 2 juni staat er forse druk op de bijeenkomst op Koolmees’ ministerie.

Grootkapitaal

Dat het ‘bloedverziekend heet is’ helpt niet. Iedereen is prikkelbaar. Koolmees moet anderhalf uur een afgevaardigde van vakbond VCP bijpraten. Dat maakt hem al niet vrolijk. Als Busker vervolgens voor de zoveelste keer herhaalt dat hij zes maanden verlenging van de AOW-leeftijd per gewonnen levensjaar wil, springt de raadsadviseur van Rutte – Irene Jansen – uit haar vel.

Koolmees’ rechterhand Gert-Jan Buitendijk probeert de spanning te breken en vraagt De Boer wat de werkgevers willen. Die zegt dat er alleen een akkoord komt als kabinet en vakbonden over de AOW naar elkaar toegroeien.

Als De Boer na middernacht zijn auto instapt, appt hij Koolmees dat die de volgende dag de CPB-cijfers moet delen. Om af te sluiten met ‘je vriend uit het grootkapitaal’. Een kopietje gaat naar Busker. Het is bluf, want de sociale partners weten niet zeker dat er nieuwe CPB-berekeningen zijn. Ze kennen alleen een gerucht.

Uit bed gebeld

De sms treft doel. Voor het cruciale overleg op maandag bemoeien coalitiekopstukken zich ermee: de sociale partners moeten niet denken dat de bomen in de hemel groeien! De werkgevers dringen aan op een tegemoetkoming. Het kabinet moet zakken met de AOW-leeftijd, van tien maanden langer doorwerken bij een jaar langer leven, naar acht.

Dat gaat niet vanzelf. Als Rutte die maandagavond aanschuift, zakt het kabinet na een eerste schorsing naar negen maanden. Daar doen de bonden het niet voor. Dan legt Rutte het overleg opnieuw stil. Ruim twee uur wordt er koortsachtig overlegd. Coalitieleiders worden uit hun bed gebeld, Hoekstra hangt voortdurend aan de telefoon. De rest zit met nootjes en cola te wachten. Dan komen Rutte en Koolmees terug: het wordt acht maanden.

Iedereen weet: dit is het. Nu zijn we eruit. Alleen Busker is niet echt opgelucht. Hij weet dat er niet meer in zit. Hij weet ook dat hij zijn kritische achterban nog moet overtuigen.

Dit artikel is gebaseerd op gesprekken met negen ­direct betrokkenen bij de onderhandelingen.