PlusAchtergrond
Gedupeerden zwarte lijst over megaboete Belastingdienst: ‘Schieten we niets mee op’
De boete van 3,7 miljoen euro die de Belastingdienst moet betalen voor het bijhouden van een ‘zwarte lijst’, laat gedupeerden koud. Maar, zeggen experts: onderschat de symbolische waarde ervan niet. ‘Zelfs voor de Belastingdienst doet zo’n bedrag pijn.’
Derya Selvi (44) uit Almere verloor door de toeslagenaffaire haar man, huis én baan. Maar toen ze drie jaar geleden haar dossier opvroeg bij de Belastingdienst en er per ongeluk een pagina met de afkorting ‘FSV’ niet was zwartgelakt, begonnen bij haar nieuwe vragen te rijzen. Waar stond ‘FSV’ voor?
De afkorting bleek te staan voor Fraude Signalering Voorziening: een zwarte lijst die de Belastingdienst hanteerde, waarop 270.000 mensen – mogelijke fraudeurs, zo dacht de fiscus – stonden. Veel slachtoffers van de toeslagenaffaire bleken ook op deze lijst geregistreerd te staan en werden zodanig als ‘fraudeur’ gezien. Iemand kon al op de lijst belanden door een anonieme melding van de buren. Bij dit fraudesignaleringssysteem werd ook een discriminerende handleiding gebruikt, zo bleek, waarin bijvoorbeeld uiterlijk en nationaliteit werden meegenomen.
Dinsdag legde privacywaakhond Autoriteit Persoonsgegevens (AP) hierom een recordboete van 3,7 miljoen euro op aan de Belastingdienst, die onder het ministerie van Financiën valt. De dienst heeft stelselmatig privacywetgeving overschreden, onder meer omdat mensen op de lijst geen weet hadden van hun vermelding. De boete wordt geïnd door het Centraal Justitieel Incassobureau, een instantie van het ministerie van Justitie en Veiligheid.
Met andere woorden: het ministerie van Financiën maakt 3,7 miljoen euro over naar het ministerie van Justitie en Veiligheid. Geld van de belastingbetaler, bovendien.
Vestzak-broekzak
“Wat schieten we daarmee op als gedupeerden,” vraagt Selvi zich af. “Het is overheidsgeld dat naar de overheid gaat: vestzak-broekzak.” Ze weet ook nog altijd niet waarom ze op de FSV stond.
Dat geldt ook voor de 50-jarige Cheikhou Mbengue uit Amsterdam-Oost, die als slachtoffer van de toeslagenaffaire 29.000 euro schuld had. Hij heeft intussen 30.000 euro aan compensatie gekregen, de Belastingdienst stuurde hem vorige maand een brief dat zijn zaak afgerond was. Maar voor hem is het allesbehalve afgerond. “Ik wil uitzoeken waar dit vandaan komt,” zegt Mbengue.
Niet alleen gedupeerden in de toeslagenaffaire kwamen op de zwarte lijst terecht. Ook de 59-jarige Jacqueline Aaij uit Amsterdam-Noord heeft tussen 2012 en 2014 op de lijst gestaan, zo hoorde ze vorig jaar pas. Ze zou op de FSV beland zijn omdat ze ‘jongerengehandicaptenkorting’ zou hebben aangevraagd – iets wat volgens haar niet klopt.
Veel slachtoffers hebben geen idee hoe en waarom ze op de lijst terecht zijn gekomen. De megaboete die de belastingdienst moet betalen, kan niet bij iedereen op enthousiasme rekenen.
Stress en reputatieschade
Mbengue daarentegen, kan de boete wel op waarde schatten. “Alleen al uit het principe dat er een orgaan bestaat dat de Belastingdienst tot de orde kan roepen.”
Dat erkent ook hoogleraar staatsrecht Wim Voermans (Universiteit Leiden). “De AP is wél een onafhankelijke partij die een oordeel velt.” En dat oordeel is: Belastingdienst, u heeft het fout gedaan.
Zo’n oordeel kan in het voordeel werken van gedupeerden die besluiten naar de rechter te trekken. Zij kunnen daar bepleiten dat ze immateriële schade hebben geleden – stress, reputatieschade – en daar een schadevergoeding eisen. Kanttekening daarbij is dat het behoorlijk prijzig is om in je eentje te procederen: een massaclaim lijkt eerder gewezen.
Ambtenaren ontslaan
Hoe dan ook, is het geen beter idee om die 3,7 miljoen euro te verdelen over de gedupeerden? Hoogleraar ict en recht Frederik Zuiderveen Borgesius (Radboud Universiteit) ziet daar weinig in: met 270.000 gedupeerden houd je per gedupeerde weinig over, en bovendien hebben sommigen meer last gehad dan anderen van hun registratie.
Zuiderveen Borgesius zegt dat de signaalfunctie van de boete niet onderschat moet worden. “Straffen hebben meerdere functies, één daarvan is uitdrukken dat we iets veroordelen als maatschappij.” Dus ook de staat wordt aangepakt als hij blundert. “Zelfs de Belastingdienst, met een enorme begroting, moet dit pijn doen.”
Gedupeerde Selvi neemt er evenwel geen genoegen mee: “Weet je wát pas een signaal zou zijn? De betrokken ambtenaren ontslaan.”
