Plus
Formatierecord vandaag verbroken: ‘Politici angstig geworden om risico’s te nemen’
Niet eerder duurde een formatie zo lang. Nederland moet zich achter de oren krabben, zegt oud-premier Yves Leterme van België: partijen zijn bang geworden akkoorden te sluiten.
Het is vandaag 225 dagen geleden dat we naar de stembus gingen. Daarmee wordt het formatierecord van 2017 geëvenaard. Hoe dan ook zal deze formatie langer duren. Maar het Europees en (wereld)record formeren hebben we nog lang niet in handen. Dat staat nog steeds op naam van België dat na de verkiezingen van 2010 maar liefst 541 dagen wachtte op een nieuw kabinet.
Toenmalig premier Yves Leterme moest België in die periode demissionair blijven besturen. Hij volgt de huidige formatieperikelen in ons land met bovengemiddelde belangstelling en weet uit ervaring wat Mark Rutte en zijn demissionaire ministersploeg nu doormaken. “Ook in mijn tijd ontstond er op een gegeven moment een leegloop in de regering, omdat collega’s na een jaar andere oorden opzochten.”
Steeds meer tijd
Maar Leterme kijkt ook ‘met verbazing’ naar wat er in Nederland gebeurt. Terwijl de leiders van de middenpartijen in de Hilversumse Zwaluwenberg proberen de onderlinge verschillen te overbruggen, ziet de oud-collega van Rutte ‘met enige zorg’ dat daar steeds meer tijd voor nodig is.
Zowel Nederland als België hebben een lange traditie van coalitieregeringen. Dat uitgerekend in deze landen het steeds meer moeite kost om nieuwe coalities te smeden, is volgens Leterme een teken aan de wand. “Je ziet het in alle westerse democratieën. De grote volkspartijen verliezen kiezers; Duitsland is de laatste westerse democratie waar die ontwikkeling zich nu ook inzet. In plaats daarvan komen er steeds meer kleine partijen bij.”
Door die versplintering ontstaat steeds meer concurrentie om de gunst van de kiezer. Leterme: “Politici durven niet meer het risico te nemen om een akkoord te sluiten. Je moet dan immers punten inleveren. Het verschil tussen winnen en verliezen is zó dun geworden, dat politiek leiders angstig zijn geworden zulke risico’s te nemen.”
De oud-premier ziet versplintering niet alleen als probleem. “Integendeel.” Dat er meer partijen komen, betekent ook dat er – in Letermes woorden – ‘meer rekening wordt gehouden met nuances in de volkswil.’ Deelbelangen van minderheden worden eerder gehoord in het parlement.
Maar er zit ook een zorgelijk kant aan, vindt hij: “De slagkracht van de politiek lijdt eronder. Grote problemen als een pandemie of de klimaatcrisis vragen om snelle oplossingen. Maar dat is met zo veel partijen die zich vooral van elkaar willen onderscheiden veel moeilijker. Eigenlijk moeten we ons de vraag stellen: is onze huidige representatieve democratie nog wel in staat om grote problemen het hoofd te bieden?”
Krachten bundelen
Ook in Nederland moet er volgens Leterme kritisch gekeken worden naar hoe we onze democratie hebben ingericht. “Dat geldt evengoed voor België. Ik heb destijds geprobeerd veranderingen door te voeren, maar dat is helaas niet gelukt. Niet dat we het Verenigd Koninkrijk achterna moeten waarbij er nog maar twee partijen de dienst uitmaken. Maar het huidige systeem – met in jullie geval negentien partijen – werkt ook niet goed. Je kunt denken aan een hogere kiesdrempel bij verkiezingen. Er zijn andere oplossingen te bedenken: als je partijen maar dwingt de krachten te bundelen. En ik zeg dit niet om jullie de maat te nemen hé! Dit probleem speelt in alle westerse democratieën.”
Dat Nederland een record aantal weken zonder volwaardig kabinet zit, is volgens Leterme geen probleem. “Nederland kan wel een stootje hebben. De overheidsfinanciën zijn op orde. Dat er even geen grote hervormingen kunnen worden doorgevoerd in bijvoorbeeld het belastingstelsel is niet per se erg, het geeft bijvoorbeeld bedrijven rust. Maar ik weet nog hoe het bij ons ging destijds: als demissionair kabinet word je geacht datgene te doen wat nodig is om de overheid te laten functioneren.
Hoe langer een nieuw kabinet op zich laat wachten, hoe rekbaarder het begrip demissionair wordt. Als partijen in het parlement het niet eens kunnen worden, moet het demissionaire kabinet toch nieuwe begrotingen maken. Tegenstrijdig genoeg zorgt dat ook voor een soort stabiliteit.”
