Een koude duik als bescherming tegen covid? Immunologen betwijfelen het

De confrontatie met koud water is populair. Onderzoek toont dat een koude duik zorgt voor minder verkoudheidjes, maar verkleint het ook de kans op Covid-19? ‘Minder ziektesymptomen is niet hetzelfde als een beter immuunsysteem.’

In de Amstel, de Nieuwe Meer of de Houthavens. De hele winter door wagen zwemmers zich in het open water in Amsterdam. Nieuw is het niet, maar het lijkt sinds de coronapandemie meer in trek.

Vreemd is dat niet. Een studie uit 2016 van het AMC toonde dat een maand lang koud afdouchen het ziekteverzuim met 29 procent deed dalen. Ook voelde de groep die dagelijks het water van zo’n 15 graden Celsius trotseerde zich energieker.

Ook andere studies wijzen op voordelige effecten van de kou, zegt hoogleraar immunologie Huub Savelkoul (Wageningen Universiteit). Onderzoeken uit Oost-Europa tonen dat mensen, en vooral kinderen, die tijdens de winterperiode geregeld in koud water zwemmen minder luchtweginfecties krijgen. “Bepaalde celtypen die actief zijn tegen virussen en bacteriën in de neus en keel, krijgen waarschijnlijk een korte opkikker,” zegt Savelkoul. “Zodoende worden luchtweginfecties mogelijk sneller onschadelijk gemaakt, maar dichtgetimmerd is die theorie niet.”

Ook covid is een luchtweginfectie. Daarmee is echter niet aangetoond dat koudwaterzwemmen de kans op Covid-19 verkleint, zegt Savelkoul. “Er is heel weinig onderzoek beschikbaar, dus dat kun je niet beweren.”

Bovendien is het erg moeilijk om de invloed van koudwaterzwemmen op covid te onderzoeken, legt Savelkoul uit. De mensen die regelmatig in koud water springen, zijn waarschijnlijk sowieso alerter op hun gezondheid. “Stel dat koudwaterzwemmers minder covid zouden krijgen, dan weet je niet of het ligt aan koudwaterzwemmen, of bijvoorbeeld aan niet-roken, gezonder eten, meer vitamine D of goed slapen.”

De Iceman

Wie wel beweert dat blootstelling aan kou een wapen is tegen de coronapandemie, is Wim Hof. Op YouTube stelt de ‘Iceman’ niet direct dat zijn methode Covid-19 kan voorkomen, maar wel dat het helpt tegen negatieve gedachten en futloosheid tijdens de pandemie. Tevens zegt Hof dat zijn methode van confrontatie met de kou, ademhalingsoefeningen en meditatie het immuunsysteem versterkt.

Ook in zijn vorig jaar verschenen boek – De Wim Hof methode – claimt hij dat zijn therapie tal van gezondheidsvoordelen heeft. Zo zou je je dna ermee kunnen veranderen, wat leidt tot meer geluk, kracht en gezonde levensjaren. In het boek vertellen mensen dat ze dankzij de methode beter kunnen omgaan met een bipolaire stoornis of chronische pijn.

“Als slechts vijf procent bewezen was van wat Wim claimt, zou dat al fantastisch zijn,” zegt ic-onderzoeker Matthijs Kox (Radboudumc). Kox mag ‘Wim’ zeggen, benadrukt hij, want de twee kennen elkaar al vele jaren. “We hebben samen een aantal lezingen gegeven,” zegt Kox. “Dan kwam eerst Wim aan het woord, en daarna plaatste ik mijn wetenschappelijke kanttekeningen. Wim weet hoe ik erover denk.”

Kox deed met collega’s al verschillende onderzoeken naar de methode van Hof. In een studie uit 2014 concludeerde hij dat jonge, gezonde mannen die 10 dagen door Hof onder handen werden genomen met veel minder ziektesymptomen reageerden op een ingespoten bacteriebestanddeel dan de ongetrainde controlegroep. Ze kregen aanzienlijk minder vaak koorts, hoofd- en spierpijn, koude rillingen of andere ziekteverschijnselen die het immuunsysteem normaliter genereert na inspuiting van dat bestanddeel.

‘Koorts is soms nodig’

Leken trekken dan al snel de conclusie dan de methode van Hof leidt tot een ‘beter’ immuunsysteem, zegt Kox, maar dat is onjuist. Want het immuunsysteem is te complex om te veronderstellen dat minder ziekteverschijnselen altijd beter zijn.

“Soms heeft het lichaam juist een sterke immuunrespons met hoge koorts nodig om een ziekteverwekker eruit te werken,” aldus Kox. “En bij auto-immuunziekten is die sterke immuunrespons juist ziekmakend. Het draait om de juist balans, niet alleen om minder ziektesymptomen.” Immunoloog Savelkoul bevestigt dat.

De studies die Kox uitvoerde tonen dat de methode van Hof het aangeboren immuunsysteem aanzet tot een mildere reactie. De confrontatie met de kou is een stressor, waardoor stresshormonen als adrenaline en cortisol worden aangemaakt, leggen Kox en Savelkoul uit. Dat remt het aangeboren immuunsysteem.

“De dexamethason waarmee patiënten met ernstige covid worden behandeld, maakt gebruik van hetzelfde principe,” zegt Kox, die momenteel ook veel covidonderzoek doet. “Dexamethason is net als cortisol een corticosteroïde. Het werkt ontstekingsremmend.”

Dexamethason voorkomt bij covid een overreactie van het eigen immuunsysteem, vult Savelkoul aan. Zo slaat de eigen afweer minder snel op hol, waardoor de afbraak van gezonde cellen en fatale vochtophopingen in de longen vaker achterwege blijft.

Covidpatiënten in koud water laten zwemmen voor een rem op het aangeboren immuunsysteem in plaats van dexamethason toedienen, is echter niet aan de orde zegt Kox. “Dexamethason is veel beter onderzocht, en dus betrouwbaarder. Bovendien zijn patiënten die dexamethason krijgen bijna altijd opgenomen in het ziekenhuis en zó ziek dat ze bijna geen enkele inspanning meer aankunnen. Tijdens de beademing op de ic worden ze zelfs in slaap gehouden.”

Reumapatiënten

Bij andere aandoeningen ziet Kox wel mogelijkheden voor Hofs methode. Afremming van het aangeboren immuunsysteem kan uitkomst bieden voor patiënten met auto-immuunziekten als reuma, de ziekte van Crohn of colitis ulcerosa, een chronische dikkedarmontsteking. “We zijn momenteel een studie bij reumapatiënten aan het voorbereiden,” zegt Kox. “Een gunstig effect bij reumapatiënten zou potentieel goed nieuws zijn voor mensen met andere auto-immuunziekten.”

Een andere studie van Kox’ team zal ook antwoord bieden op een andere prangende vraag over de methode van Hof. Welk onderdeel – blootstelling aan kou, ademhalingsoefeningen, meditatie – genereert het effect?

Kox doucht niet koud en beoefent ook geen ander onderdeel van de training van Hof. “Ik wil wetenschappelijke distantie behouden,” zegt hij.

Savelkoul doucht ook niet koud. Vooruitblikkend op het warmere lenteweer zegt hij zich vast te houden aan onderzoek dat concludeert dat het aantal nieuwe covidgevallen met 3 procent afneemt bij elke graad temperatuurstijging en stijging van de luchtvochtigheid. Hoe warmer, hoe minder besmettingen, is de hoop dus.