Dure boodschappen? Bedrijven gebruiken de inflatie om prijzen extra te verhogen

“We hebben allemaal weleens het gevoel in de winkel ‘klopt deze prijsverhoging wel’,” verwoordt Carsten Brzeski, hoofd macro-economisch onderzoek bij ING, het gevoel dat veel mensen bekruipt als ze zien dat de prijzen weer zijn gestegen. Producenten wijzen dan steevast naar de hogere kosten, die ze doorberekenen aan de consument.

Lange tijd kwamen ze daarmee weg, alles werd duurder, dus het leek niet meer dan logisch dat bedrijven de prijzen verhoogden.

Zeker de dure energie was een belangrijke oorzaak van de hoge inflatie. Maar ook voedsel werd flink duurder. Ook transport kostte meer, omdat er na de coronapandemie veel vraag naar goederen was. Veel vraag en weinig aanbod zorgden voor hogere prijzen.

Maar dat beeld is aan het kantelen. De Europese Centrale Bank gaf dat al eerder dit jaar aan. Bedrijven rekenen niet alleen de hogere kosten door, ze doen er nog een schepje bovenop. Dat zorgt voor extra winst.

Veelvoorkomend fenomeen

De vorm van prijzenverhoging is wijdverspreid. De Franse bank Société Générale publiceerde eerder dit jaar een studie waaruit bleek dat de winsten bij Amerikaanse bedrijven veel harder stegen dan de omzetten. En Eurostat, het Europees statistiekbureau, becijferde eerder dat de prijsverhogingen door bedrijven meer invloed hebben op de inflatie dan hogere inkoopkosten en loonkosten. Met andere woorden, de bedrijven jagen de inflatie aan met hun prijsverhogingen.

Die zogenoemde graaiflatie is een veelvoorkomend fenomeen, zo blijkt. Tijmen de Vos, onderzoeker bij vakbond FNV, keek naar de cijfers van 49 grote Nederlandse bedrijven die aan de Amsterdamse beurs genoteerd staan. De bond vergeleek de omzet, personeelskosten en de winst van bedrijven in 2019, het laatste jaar voor corona, met die in 2022, het eerste jaar na corona. “Ten opzichte van 2019 groeide de omzet behoorlijk, de winst fors en de uitkeringen aan aandeelhouders explosief. De personeelskosten bleven daarentegen achter,” vat De Vos het onderzoek samen.

Schril contrast

De conclusie is helder: de winsten stegen sneller dan de omzet. Dus per euro omzet werd meer winst gemaakt. De winstmarge ging van 7,5 naar 8,5 procent. In totaal maakten de onderzochte bedrijven 12,5 miljard euro meer winst in 2022 dan in 2019. Daarvan kwam 5,2 miljard euro extra winst door hogere winstmarges, blijkt uit het onderzoek.

De werknemers profiteren daarvan maar mondjesmaat via hogere lonen. Alleen de bestuurders van de bedrijven zagen hun inkomen flink stijgen. Dat is tegen het zere been van FNV-bestuurder Petra Bolster. “De aandeelhouders en bestuurders van de bedrijven profiteren buitenproportioneel van de winststijging. Dat staat in schril contrast met de beloning voor de werknemers.”

Uit het FNV-onderzoek blijkt dat de winst gemiddeld met 36 procent is gestegen. De loonkosten zijn met 12 procent gestegen. De winsten vloeien dus niet naar de werknemers in de vorm van hogere lonen, zegt de bond.

Nuancering

Overigens passen er wel wat nuanceringen bij de conclusie van de FNV dat de winsten bovenmatig zijn gestegen. Zo wijst Unilever, een van de onderzochte bedrijven, erop dat het in 2022 de theedivisie heeft verkocht. Dat leverde veel extra winst op. Als die verkoop buiten beschouwing wordt gelaten, is de winst min of meer gelijk aan die over 2021.

Ook andere bedrijven nuanceren de winststijging. Ze profiteerden bijvoorbeeld van de dure dollar. Van Prosus, dat belegt in techbedrijven, is de winstgroei voornamelijk een gevolg van de waardestijging van het Chinese Tencent, waarin Prosus een groot belang heeft.

Inmiddels zijn de bonden begonnen met een inhaalslag. In nieuwe cao’s worden aanmerkelijk hogere lonen afgesproken. In maart was de gemiddelde loonstijging meer dan 7 procent. Dat is de grootste stijging sinds de jaren tachtig.

Dat leidt weer tot waarschuwingen over een mogelijke loon-prijsspiraal. Daarbij zorgen hogere lonen voor hogere kosten die worden doorberekend in de prijzen. Die hogere prijzen leiden weer tot hogere looneisen, enzovoorts.

Psychologische factor

Brzeski is niet bang voor die loon-prijsspiraal. “De loonsverhogingen kunnen uit de winsten worden betaald. Die kosten hoeven bedrijven niet door te berekenen.” Dat bedrijven de prijzen flink kunnen verhogen, heeft verschillende oorzaken, zegt de ING-econoom. “Ten eerste hebben ze marktmacht, dus kunnen ze de prijs bepalen. En er is nog steeds veel vraag naar goederen en diensten bij de consument.” Zo lang de vraag groot blijft, kunnen bedrijven de prijzen gemakkelijk verhogen.

En dan speelt er nog een psychologische factor. Als alles duurder wordt, is het voor consumenten heel moeilijk te bepalen welke prijsstijging acceptabel is omdat die wordt veroorzaakt door hogere kosten, en welke niet omdat die het gevolg is van graaiflatie. Dus kunnen bedrijven bij inflatie gemakkelijker hun winst opvoeren door prijzen te verhogen.

“Dat zag je destijds ook bij de invoering van de euro. Met name de horeca greep die introductie aan om de prijzen te verhogen. En nu zie je het bijvoorbeeld bij de accijnsverlaging op brandstof in Duitsland. Oliemaatschappijen gaven die verlaging maar deels door aan de consument,” aldus Brzeski. “Sowieso gaan prijzen gemakkelijker omhoog dan omlaag.”

Een pijnloze snelle oplossing voor het probleem van de stijgende prijzen heeft de econoom niet. “Het probleem is dat de vraag naar goederen en diensten hoog blijft. Je moet dus de vraag remmen. Dan koelt de economie af en kunnen bedrijven niet meer zo gemakkelijk prijzen verhogen.”

Om de economie af te koelen verhoogt de Europese Centrale Bank de rente. “Ik denk dat er nog meer renteverhogingen nodig zijn om de economie voldoende af te koelen,” aldus Brzeski.

De eerste positieve tekenen ziet hij al in zijn woonland Duitsland. “Je ziet dat er meer aanbiedingen komen in de winkels. Dat is een prijsverlaging. Als de vraag verder afneemt, zullen er meer aanbiedingen en prijsverlagingen komen.”