Drugsonderzoekers: ‘Bloedvrije cocaïne bestaat niet’

Cokegebruikers beseffen heel goed dat hun roesmiddel is omgeven door harde criminaliteit en zouden zelfs meer voor ‘schone’ cocaïne willen betalen, concludeert Antenne, een grootschalig onderzoek naar drugsgebruik. Maar: bloedvrije cocaïne bestaat niet.

Het achtergrondscherm van de telefoon van Ton Nabben toont een verzameling xtc-pillen. “Beroepsdeformatie,” zegt de criminoloog van de Hogeschool van Amsterdam met een glimlach. “Dat krijg je na 25 jaar.”

Met Jellinekpreventiewerker Judith Noijen publiceerde Nabben vorige week de 25ste ­Antenne: het grootschalige onderzoek naar drugsgebruik. Via de afname van vragenlijsten, een-op-eeninterviews en het testen van drugs geeft het een duidelijk beeld van het drugs­gebruik onder Amsterdamse jongeren en jongvolwassenen. Alle onderzoek verloopt anoniem. Amsterdam is de enige Nederlandse stad die zo precies meet hoe het is gesteld met de roes­middelen en hun gebruikers.

In 1993 deed Nabben al mee met de eerste Antenne. Aanleiding was de enorme populariteit van xtc, een drug die ook nu nog in trek is. Met geld van de gemeente mochten de onderzoekers hun voelhoorns in de stad uitsteken. De bevindingen werden gebruikt voor het gemeentebeleid. Het zorgde voor een scherpe blik op een nieuwe generatie van met name recreatieve drugsgebruikers.

Nabben zag de veranderingen in het drugs­gebruik voorbijkomen. Hij kent de tijd nog dat cokesnuivers via via waren aangewezen op een schimmige man in een discotheek. Vergelijk dat eens met de huidige gang van zaken: via Whats­app verspreiden dealers een menulijst voor een gedrogeerd avondje uit. Er is cocaïne, xtc en/of ketamine voor in de club. Wie in een wat lager tempo door wil, kan bij diezelfde dealer ook ghb, erectiemiddelen en slaappillen bestellen. Alles wordt snel, vaak per scooter, afgeleverd. “Dealers zijn volledig servicegericht geworden,” aldus Nabben.

Gebruik toegenomen

Het absolute gebruik van genotmiddelen – inclusief alcohol – is in die 25 jaar toegenomen, simpelweg doordat meer jongeren in de stad kwamen wonen, zegt Nabben. “Het aantal studenten en scholieren in het hoger onderwijs is de laatste 15 jaar ruim verdubbeld naar 110.000. Uitgaan kan ook op meer plekken dan vroeger.”

In grote lijnen daalde in de afgelopen 25 jaar het gebruik van alcohol en tabak, al zijn dat nog altijd de meest gebruikte – legale – genotmiddelen. Xtc, cocaïne en ketamine – allemaal verboden – werden juist populairder (zie graphic).

Het gebruik van die illegale drugs is de voedingsbodem voor de drugscriminaliteit, maar het heeft niet geleid tot een groot volksgezondheidsprobleem, zoals de heroïne-epidemie in de jaren zeventig en tachtig. Er zijn drugs­doden – de Nationale Drugsmonitor registreerde er 262 in 2017 – maar tabak (jaarlijks 20.000 doden in Nederland) en alcohol (2000) zijn een groter volksgezondheidsprobleem.

Behalve voor doden zorgen legale en illegale genotmiddelen voor problematisch gebruik en afhankelijkheid. “Naar schatting 10 procent heeft het gebruik niet meer in de hand,” aldus preventiewerker Noijen. “Die mensen drijven af van de zaken die ze eigenlijk willen bereiken, of ze lopen gezondheidsschade op.”

Van alle mensen die vanwege een verslavingsprobleem in behandeling zijn, gaat het in 45 procent primair om een alcoholverslaving. Nummer twee is cannabis (17 procent), nummer drie (14 procent) zijn opiaten als heroïne en nummer vier (11 procent) is cocaïne.

Noijen en Nabben onderzoeken de drugswereld vanuit de gebruikers. Vanwege die specifieke kennis is Nabben geïnterviewd door Pieter Tops en Jan Tromp voor hun rapport De achterkant van Amsterdam, dat gaat over de schaduweconomie als gevolg van de drugswinsten en vorige maand werd gepresenteerd.

Nabben snapt dat de politiek na de liquidatie van advocaat Derk Wiersum, vermoedelijk vermoord in opdracht van cokehandelaar Ridouan Taghi, inzet op een harder optreden tegen drugs­criminaliteit. Maar er moeten ook andere paden bewandeld worden om meer greep te krijgen op drugsgerelateerde misdaad, zegt hij.

“Wereldwijd bestaat bij veel economen, criminologen en historici consensus dat de harde aanpak van drugshandel niet effectief is,” aldus Nabben. “Ondanks die aanpak werden drugs goedkoper en van betere kwaliteit. De gevangenissen zitten vol vanwege drugscriminaliteit.”

“Tel daarbij op dat alleen al in Latijns-Amerika in 2017 naar schating 144.000 drugsgerelateerde doden vallen te betreuren. Het is daarom niet rationeel om alternatieve opties te negeren. De overheden van een groepje landen zouden in samenwerking drugs uit de illegaliteit moeten kunnen halen en reguleren, bijvoorbeeld. Zo haal je criminelen de wind uit de zeilen.”

Bloed aan de neus

Ook gebruikers zijn niet blind voor de ellende die de drugshandel voortbrengt, stelt Nabben. De Antenne-onderzoekers vroegen Amsterdamse cokegebruikers of ze zich realiseren dat ze criminele winsten mogelijk maken. “Ze weten dat ze bloed aan hun neus hebben, als je het zo zou willen formuleren,” zegt Nabben. “Maar ze zeggen ook dat ze bereid zijn om meer dan de gebruikelijke 50 euro te betalen voor een gram schone cocaïne. Internationaal onderzoek uit de Global Drug Survey toont dat 85 procent van de cokegebruikers bereid is een kwart meer te betalen voor schone, bloedvrije cocaïne. Alleen bestaat die niet.”

Noijen en Nabben denken niet dat overheden cocaïnegebruik binnen afzienbare tijd legaliseren. Dat de volledig vrijgave van drugs leidt tot meer gebruik en problemen is ook evident, zo toont lachgas. In 2016 werd het middel uit de Geneesmiddelenwet gehaald en in de Warenwet geplaatst. Het gevolg van die legalisering in Nederland: meer lachgasverkoop en meer gebruik, vooral onder jongeren met een migratie-achtergrond, zo lijkt het.

Reguleren

Daarom is reguleren – de overheid verstrekt het middel onder strenge voorwaarden en geeft gerichte voorlichting – volgens Nabben een beter idee. Voor mdma, het voornaamste bestanddeel van xtc, zou dat bijvoorbeeld kunnen. “Er lopen onderzoeken die aantonen dat mdma ook een medische toepassing heeft. Oorlogsveteranen met een posttraumatische stressstoornis kun je helpen met mdma in combinatie met therapie. Dat vereenvoudigt legalisering.”

Voor cocaïne ligt dat anders, zegt preventiewerker Noijen. Therapeutische toepassingen van coke zijn er op dit moment niet. “Bovendien zorgt het middel meer dan mdma voor controleverlies en verslaving.” Er is, kortom, geen kant-en-klare oplossing voor elk type drug, maar buiten de gebaande paden denken is wel wenselijk.

Aan de basis van het alomtegenwoordige drugsgebruik ligt het verlangen naar een andere beleving van de realiteit. Dat ziet Nabben niet veranderen. “De gretigheid naar een roes is enorm. Het hoort bij de mens, denk ik. De overheid kan dat niet beteugelen, al kan de overheid via wet- en regelgeving wel bepalen wie wat gebruikt – tot op zeker hoogte.”