PlusNieuws
Amsterdamse scholen worstelen met een gezonde kantine: de supermarkt om de hoek lonkt altijd
Pizzapunten, saucijzenbroodjes, hotdogs: ondanks jarenlange campagnes heeft vier op de vijf Amsterdamse schoolkantines nog altijd een overwegend ongezond aanbod. ‘Na school haal ik bijna altijd een blikje energiedrank en een chocoladereep.’
“Ik wil met tomaat,” roept een scholier van het Kiem Montessori in Oost zijn bestelling na. Kantinejuffrouw Sema is bezig zijn broodje gezond te beleggen. Ze heeft het druk, aan haar balie hangen meer kinderen die wel zo’n broodje lusten. Ook populair: de volkoren tosti’s en wraps.
Een keer per week is het pas echt feest: dan staat er Turkse pizza op het menu. Die is volgens de kinderen zo lekker dat het haast niet opvalt dat ie stiekem gezond is. Sema maakt de pizza’s zelf, met volkorendeeg en zo min mogelijk olie.
In het keukentje achter haar is geen frituurpan te bekennen, wel een trits onderscheidingen van het Voedingscentrum. Sinds 2018 haalde het Kiem Montessori elk jaar ‘de gouden schaal’. Dat houdt in dat minimaal 80 procent van het aanbod een gezonde keuze is.
Dat is lang niet vanzelfsprekend in Amsterdam. Hoewel veel van de scholen de ambitie hebben uitgesproken een gezondere kantine te verwezenlijken, heeft sinds 2020 slechts één op de vijf het tot een gouden schaal geschopt, blijkt uit nieuwe data van het Voedingscentrum. De rest kampt nog altijd met een te ongezond aanbod, of deelde überhaupt geen informatie.
Vier croissantjes voor een euro
Hoe kan het dat op de meerderheid van scholen het aanbod nog altijd zo ongezond is? Zeker in Amsterdam moeten scholen concurreren met de vele snackbars en supermarkten buiten het schoolterrein. “Hoe hou je scholieren binnen, terwijl ze om de hoek vier croissantjes voor een euro kunnen kopen?” vraagt ook Ellen van Kleef, universitair hoofddocent Consumentengedrag voedselkeuzes aan de Wageningen Universiteit, zich af.
“Na school haal ik bijna altijd een blikje energiedrank en een chocoladereep,” bekent de 13-jarige Fatma op het Kiem Montessori. Onder schooltijd mag de onderbouw daar het schoolplein niet af, maar de verleiding blijft desalniettemin lastig te weerstaan.
Daar worstelt ook het Montessori Lyceum mee. “Wat je ook doet: je wint het nooit van de supermarkt om de hoek,” zegt rector Wendelien Hoedemaker. “In de onderbouw zien we dat leerlingen wel iets meer bij ons eten, maar zeker in de bovenbouw gaan ze overal naartoe.”
In de kantines op de verschillende locaties probeert het MLA daarom altijd een middenweg te vinden: er zijn naast fruit bijvoorbeeld altijd ‘gezonde, lekkere koeken’ en broodjes te koop. “We proberen het aanbod aantrekkelijk te houden, om ze toch binnen de school wat gezonders te laten eten, maar leerlingen vinden het vaak te duur. Terwijl het bij ons, vergeleken bij een broodjeszaak, veel goedkoper en lekkerder is.”
Goedkopere kantines
Zouden kantines niet goedkoper moeten zijn? Absoluut, vindt Van Kleef. Zij pleit zelfs voor een gratis schoollunch. “Uit onderzoek dat we hebben uitgevoerd op een basisschool zagen we daarvan direct de impact. En dat nog wel bij een typisch Nederlandse lunch: een volkoren boterham, wat groenten erbij.”
Zo’n maatregel kost geld, erkent Van Kleef, maar de voordelen zijn groter. “Zorgkosten die nu ontstaan door overgewicht zouden we ermee compenseren. Het zou dus een slimme investering zijn. Je legt de basis voor een gezond voedingspatroon, dat werkt een leven lang door. Het probleem: de kosten gaan voor de baten uit. Dat is voor een overheid niet leuk investeren, het duurt jaren voordat je de effecten van die miljoenen euro’s ziet.”
Gezonde keuzes
Middels een samenwerking met onder meer de GGD en het Voedingscentrum ijvert de gemeente om in 2033 alle kinderen in de stad op gezond gewicht te krijgen. Van de Amsterdamse jongeren heeft bijna een op de vijf overgewicht of obesitas, bracht de gemeente in 2019 in kaart. Kinderen met overgewicht maken meer vetcellen aan en blijven daardoor ook als volwassene vatbaarder voor een ongezond gewicht, met gezondheidsproblemen, van hart- en vaatziekten tot dementie, tot gevolg.
Er is extra aandacht voor scholen in bepaalde wijken, omdat daar volgens gemeenteonderzoek het percentage overgewicht onder kinderen het hoogst is: Zuidoost (20,9 procent), Nieuw-West (20,6) en Noord (19,8). “In deze gebieden is de sociaal-economische status van de ouders gemiddeld lager,” zegt Kelly Ligthart, gezonde school-adviseur van de GGD. “Daardoor is er bijvoorbeeld minder geld en tijd voor gezonde keuzes. Ook zien we dat middelbare scholieren in het algemeen minder gaan bewegen dan ze deden op de basisschool.”
Ook landelijk staat de problematiek op de agenda: Den Haag wil dat in 2040 het percentage van volwassenen met overgewicht gedaald is van 48,7 procent naar minimaal 38 procent.
Ambities genoeg, maar uit een tussentijds RIVM-onderzoek blijkt dat de gestelde doelen ver buiten bereik blijven. Wat is er nodig om het tij te keren? Volgens Van Kleef moet er naar méér worden gekeken dan alleen scholen. Het is goed dat snackbars in de buurt door de overheid worden verboden, maar de hele leefomgeving moet op de schop. “Als je niets doet op structureel niveau,” stelt ze, “gaan we de stijging van obesitas zéker niet remmen.”
Kinderen mee laten denken
Toch is de schoolkantine een goed begin, zegt Carry Renders, universitair hoofddocent met een expertise in obesitas aan de Vrije Universiteit van Amsterdam. “Kinderen brengen veel tijd door op school, dat is dé plek om te laten zien hoe het moet.”
Kinderen betrekken door ze te laten meedenken én helpen bij het gezonder maken van het voedselaanbod helpt daarbij, blijkt uit onderzoek van de VU en WUR. Die betrokkenheid kan goed worden gecombineerd met reguliere lessen, zegt Renders. Wat is gezond eten en wat is het belang daarvan? “Leer kinderen dat gezond eten belangrijk, normaal én lekker is.”
Bij het Kiem Montessori is dat al lang bekend. Naast de gezonde kantine staat er gratis fruit door de school heen. In de kantine en de hal staan fitnessapparaten, en ze hebben in de onderbouw vier keer per week gymnastiek. Tijdens de biologielessen is er aandacht voor gezonde voeding.
Dankzij die lessen weten Refia (13) en Nisa (13) dat de Turkse pizza van Sema met volkoren deeg wordt gemaakt, en snappen ze dat het gaat ‘om de balans’. Hun favoriet bij de kantine is het broodje gezond – vooral omdat het lekker is. Nisa: “Ik eet thuis ook gezond, dus voor mij maakt het weinig verschil.”
Niet alle scholen hebben informatie over hun schoolkantine gedeeld met het Voedingscentrum. Deze krijgen dus ook geen gouden schaal.
