AIVD: complotdenkers winnen terrein: ook na coronatijd nog 100.000 aanhangers

Meer dan 100.000 Nederlanders geloven in een kwade elite die achter de schermen aan de touwtjes trekt. Die extremistische groepering dreigt zich in een uiterst geval zelfs af te splitsen van de samenleving met alle gevolgen van dien, waarschuwt veiligheidsdienst AIVD in een rapportage.

In de coronaperiode won deze complottheorie terrein: het coronavirus zou bewust zijn ontwikkeld en verspreid door een kwaadaardige groep leiders die in het geheim via de wetenschap, de media en grote bedrijven totale wereldcontrole willen vergaren. Het World Economic Forum van Klaus Schwab wordt in dat verband vaak genoemd, ook door Forum voor Democratie.

Volgens de AIVD is de complottheorie zo wendbaar dat die door een groep van zo’n twintig aanjagers in ons land steeds aangepast kan worden aan de actualiteit. Zo wordt inmiddels ook de oorlog in Oekraïne erbij betrokken, maar bijvoorbeeld ook het treinongeval bij Voorschoten. De geheime dienst wil niet zeggen wie deze 20 aanjagers zijn. De 100.000 aanhangers zijn vooral geteld – het blijft een schatting – op basis van likes en commentaar op sociale media.

Onvrede

Complotten leidden volgens de AIVD al tot online bedreigingen, maar ook tot brandstichting bij GGD-locaties en het openbaar maken van adresgegevens van wetenschappers. De populariteit zou worden gevoed door onvrede onder burgers, bijvoorbeeld over het grote aantal crises in de politiek: van de toeslagenaffaire tot de bevingsschade in Groningen, van de stikstofdiscussie tot de asielcrisis.

Een stuwende factor is dat de aanhangers heel ‘inclusief’ zijn, aldus analisten. Ofwel: iedereen mag erbij en de overtuigingen hoeven niet een-op-een overeen te komen, zolang de gemeenschappelijke vijand maar de kwaadaardige elite is.

Aanjagers

Hoewel de aanjagers van de groep niet expliciet aanzetten tot geweld, kan dit wel het gevolg zijn, vreest de AIVD. De arrestatie van een man die een moordaanslag op premier Mark Rutte wilde plegen is een voorbeeld, net als de man die met een brandende fakkel bij het huis van D66-leider Sigrid Kaag stond.

Een mogelijk risico noemt de AIVD dat aanhangers van de complotten zich als het ware – in hun woorden – uitschrijven van de maatschappij. Als deze ‘soevereinen’ geen belasting meer betalen en geen regels volgen, kan er conflict ontstaan dat ‘voor sommige personen een legitimering van het gebruik van geweld kan vormen’. De analisten noemen vergelijkbare bewegingen, zoals de Duitse Reichsbürger – die van een couppoging verdacht worden – en de Amerikaanse sovereign citizens, op dit moment een reële geweldsdreiging. Soortgelijke groepen zijn er ook al in Zweden, België en Tsjechië.

Olie op het vuur

AIVD-analisten beseffen dat hun analyse ook olie op het vuur kan zijn. Complotdenkers zouden het rapport kunnen zien als bevestiging van een geheime dienst die waarschuwt voor overheidskritiek. Maar het rapport benadrukt juist dat kritiek op de staat kan, mag en moet. Maar het kwaadwillende narratief is ‘feitelijk onjuist’, schrijft de dienst. Dat verhaal ondermijnt het vertrouwen óók tussen burgers onderling.

Overigens is de rapportage er niet een zonder hoop. De democratische rechtsorde is weerbaar, schrijft de AIVD. ‘Het is onwaarschijnlijk dat deze zomaar uit elkaar zal vallen.’ Daarbij neemt volgens de analisten de bewustwording rond complotten toe.

Dat bijvoorbeeld een land als Rusland – dat volgens complottheoristen populair zou zijn onder de ‘kwaadaardige elite’ – de complotten zal voeden om ons land te destabiliseren, vreest de dienst niet. Daarvoor is ons land, zeggen analisten, te pro-Oekraïens. Daarbij is Nederland niet belangrijk genoeg in vergelijking met Duitsland of Engeland.