Wonder van de Noord/Zuidlijn te zien op toneel

Slecht nieuws. Bij het testen van de nieuwe boortechniek is de hele boel in elkaar gedonderd. De Techneut heeft nog zeker een half jaar nodig. "Dat is uitgesloten," zegt de Wethouder. "We gaan nu in productie, we moeten..."

Regisseur Loes van der Staak grijpt in. "Dat moet echt scherper, feller. Nu is er ruimte voor tegengas." Met een plotselinge draai en een paar grote passen laat ze zien hoe acteur Haiko van der Pol over de vloer moet bewegen.

"Dat is uitgesloten," buldert de Wethouder een paar tellen later door de repetitieruimte.

"We gaan nu in productie, we moeten nu aan­besteden."

Op een van de stoelen in de zaal kijkt Erris van Ginkel tevreden toe. Het is een paar dagen voor de première en zijn voorstelling Het wonder van de Noord/Zuidlijn begint vorm te krijgen. Het is het blinde optimisme en de dadendrang - die Van der Pol nu overtuigend speelt - die centraal staan in het stuk van theatergroep Toetssteen.

Daardoor wordt, door mensen die hopen op een plek in de geschiedenisboeken, de stad in een oncontroleerbaar proces gestort. Van Ginkel: "Op een gegeven moment ligt er een monster onder de grond, waar je niet meer van afkomt."

Vijf archetypes
Van Ginkel schreef de voorstelling samen met Roos Schlikker, waarbij ze zich baseerden op het gelijknamige boek van Parooljournalist Bas Soetenhorst. En hoewel dat een boek is vol drama, is het nog geen toneelstuk. En een hoofdrolspeler zit er ook niet in.

"Is Geert Dales een hoofdrolspeler, omdat hij als wethouder de aanleg door de gemeenteraad loodste? Nee, hij ging weg en er kwam weer een nieuwe. Het is juist door het gebrek aan hoofdrolspelers dat het project zo uit de klauwen heeft kunnen lopen. Er was geen gezicht."

In de voorstelling lossen Van Ginkel en Schlikker dat op door de honderden betrokken personen in elkaar te schuiven. De Wethouder, die Van der Pol speelt, is niet één wethouder, maar alle verantwoordelijk wethouders sinds de jaren negentig samen. En zo staan op het toneel ook de Bouwer, de Aannemer, de Techneut en de Minister als archetypes, in een vorm waarin de vijf acteurs elke rol kunnen aannemen.

Alle grote en kleine radertjes die het project de afgelopen decennia hebben voortgestuwd, krijgen zo een gezicht. Daar wordt een verzonnen personage aan toegevoegd: Hans de Wit.

"De man die overal bij was. Achter de schermen zorgt hij dat alles wordt geregeld. Een referendum? De Wit zorgt dat het niet tegelijk met de gemeenteraadsverkiezingen plaatsvindt, zodat er geen hond op afkomt."

Prachtig materiaal
En zo biedt het toneel de vrijheid voor een theatrale invulling van de feiten. De vertragingen bijvoorbeeld, die voor frustratie bij de Wethouder zorgen. "We hebben een scène geschreven waarin hij bij de Bijenkorf een cadeau voor zijn vrouw probeert te kopen, maar wordt achtervolgd door de woedende bevolking. Het is een grappige en theatrale invulling van een wethouder die er bijna aan onderdoorgaat. We houden ons aan de feiten, maar hangen daar theatraal drama aan vast."

Tegelijkertijd lag er genoeg materiaal dat Van Ginkel en Schlikker rechtstreeks konden overnemen. "Wij gaan niet overschrijden," bijvoorbeeld, de tekst waarmee wethouder Dales destijds de gemeenteraad over de streep trok. En ook de tekst van oud-burgemeester Job Cohen bij de enquêtecommissie wordt gerecycled: "We zijn uiteindelijk allemaal amateurs."

"Dat is natuurlijk prachtig materiaal," zegt Van Ginkel. "Die onmacht maakt het mooi en begrijpelijk. En dat is ook wat we willen doen. Het is kritisch, maar niet oordelend. Er zit mededogen in, want uiteindelijk komt het voort uit menselijke eigenschappen."

Dat is volgens Van Ginkel nu nog wel interessant, maar nadat de metro op 22 juli is gaan rijden, niet meer. "Het is zoals Soetenhorst in zijn boek schrijft: ieder metroproject is een drama, totdat het ding gaat rijden. Daarna hoor je er nooit meer iemand over."

Het wonder van de Noord/Zuidlijn van Theatergroep Toetssteen is op 1, 2, 3, 7, 8, 9 en 10 juni te zien in het Amsterdams Theaterhuis. Zaterdag krijgen ­Paroollezers korting.

Op 5 juni, bij een debat over de Noord/Zuidlijn in De Balie, worden enkele scènes uit de voorstelling gespeeld.