Wim de Bie (1939-2023) was een meester in satire maar bleef toch bescheiden

Satiricus, schrijver en zanger Wim de Bie is op 83-jarige leeftijd overleden. Met Kees van Kooten vormde hij tientallen jaren een legendarisch televisieduo.

Zeg Wim de Bie, en meteen verschijnt meneer Foppe op het netvlies, de mensenschuwe vrijgezel, of anders wel Dirk, de dikbuikige zwerver met eeuwig een biertje in zijn hand, of natuurlijk Tedje van Es, de niet al te intelligente sidekick van de Haagse oplichter F. Jacobse (‘Godverdegodver’). De lijst van onvergetelijke types die De Bie creëerde is eindeloos. Maandag overleed hij in Den Haag, thuis in het bijzijn van zijn familie. Hij leed al enkele jaren aan de ziekte van Parkinson.

Hele generaties groeiden op met de creaties van Wim de Bie en Kees van Kooten, die meer dan 35 jaar een duo vormden als De Klisjeemannetjes, Het Simplisties Verbond (‘Leef met vlag en wimpel, maar hou het simpel’) en Koot en Bie. En reken maar dat YouTube nu overuren draait, want de herinneringen aan de tijd dat half Nederland zondagavond op de VPRO afstemde, komen vanzelf bovendrijven.

‘Daar ben ik voor behandeld’

Daar is Arie Temmes, de broer van Gé (‘Do ist der Bahnhof’), de kluizenaar Walter de Rochebrune, de altijd boze leraar Duits Otto den Beste, de besnorde vakbondsbestuurder Aad van der Naad, het kruidenvrouwtje Berendien uut Wisp, psycholoog Mémien Holboog en Jet Veenendaal, zus van Koosje. Niemand die zo fraai vrouwen kon spelen als De Bie (Thea Ternauw!), maar hij zette even geloofwaardig iemand neer als Frank van Putten, de gefrustreerde zoon die nog steeds bij zijn dominante moeder Carla woonde (“Ik wíl helemaal niet zwieren met mijn moeder. Ja, met een lekkere del van een meid wil ik zwieren, langs de cafés. Maar ik heb geen lekkere del van een meid; daar ben ik voor behandeld.”).

Vorige week was het precies 25 jaar geleden dat Van Kooten en De Bie hun afscheid aankondigden. Met hun vlijmscherpe, altijd rake satire hadden ze het televisielandschap definitief veranderd. En ook de Nederlandse taal wisten ze te verrijken, met in de Dikke Van Dale opgenomen woorden en uitdrukkingen als ‘regelneef’, ‘positivo’ ‘doemdenken’ en ‘op hun pik getrapt’. Niet voor niets waren de taalvernieuwers erelid van het Genootschap Onze Taal.

Allerbeste televisieduo

Voor hun werk ontvingen ze twee keer de Zilveren Nipkowschijf en een Ere-Nipkowschijf. En de Varagids riep Van Kooten en De Bie in 2020 uit tot het allerbeste duo uit de Nederlandse televisiegeschiedenis, vooral omdat zij volgens de jury ‘elkaar versterkten als zij samen op televisie te zien waren’.

Als geen ander wisten Van Kooten en De Bie met hun satire de vinger op de zere plek te leggen en, zoals dat heet, de tijdgeest te vatten. De vrije jongens Jacobse en Van Es van de Tegenpartij (‘Geen gezeik, iedereen rijk’) waren hun tijd ver vooruit – toen ze door de werkelijkheid in de vorm van Hans Janmaat van de extreemrechtse Centrumpartij werden ingehaald, trokken ze de stekker eruit. En in Keek op de Week (weer zo’n taalvondst) hield het duo de Nederlandse samenleving elke week een spiegel voor.

‘Voor meerdere generaties progressief denkende Nederlanders heeft Wim de Bie het geweten aangesproken,’ schrijft Lennart van der Meulen, algemeen directeur van de VPRO, in een persbericht. ‘Hij deed altijd een appèl tot nadenken en beschaving, en niet achter de massa aanlopen. En dat met het unieke gevoel voor humor dat het werk van Van Kooten en De Bie kenmerkte.’

Plat Haags

Willem Philippe de Bie werd, evenals Van Kooten, geboren in Den Haag. Zijn vader werkte bij het gemeentelijk energiebedrijf, zijn moeder was zangeres. Hij leerde de twee jaar jongere Van Kooten kennen op het Dalton Lyceum in de Hofstad, waar ze samen het cabaretensemble Cebrah vormden. Hun eerste programma heette G.Rapsgewijs, het tweede Te hooi en te grap.

Na een korte tijd Nederlands te hebben gestudeerd, zag De Bie in 1961 een advertentie van de Nederlandse Radio Unie voor een opleiding tot radiocabaretier. Hij verhuisde naar Amsterdam en nadat hij zijn diploma had gehaald, werd hij in 1963 door radiomaker Co de Kloet gevraagd voor het jongerenprogramma Multiplex. Het Vara-programma werd later omgedoopt tot Uitlaat, en daar, aan het biljart waar hij met Van Kooten in plat Haags de benauwde burgerlijkheid van die dagen op de korrel nam, werden de Klisjeemannetjes geboren.

In 1965 maakten Van Kooten en De Bie in het programma Mies en scène van Mies Bouwman hun televisiedebuut. Eveneens voor de Vara werkte het duo mee aan Hadimassa, maar vanaf 1972 werden ze het gezicht van de VPRO. Ze kregen alle vrijheid van de omroep, en dat betaalde zich uit in programma’s die tot cultureel erfgoed van Nederland zijn gaan behoren.

Bescheiden en verlegen

De van zichzelf bescheiden en zelfs ietwat verlegen De Bie bleef, ook na het einde van het duo, uiterst productief. Hij maakte voor de tv nog vier jaar lang programma’s als Spreker: Wim de Bie, Nachtcrème en, samen met actrice Annet Malherbe, Beetje Laat. Hij bleef zich vernieuwen en was een van de eerste artiesten die de digitale wereld omarmde: van 2002 tot 2008 becommentarieerde hij de wereld dagelijks op zijn eigen bieslog.nl. De Bie schreef negen romans en verhalenbundels, met titels als Meneer Foppe en het gedoe, Schoftentuig en Different Koek. Als zanger maakte hij vier solo-cd’s, waaronder De Bie zingt, in 1985 bekroond met een Edison, en met Henny Vrienten en Joost Belinfante De fluiten van ver weg.

Voordat hij zich noodgedwongen uit de openbaarheid terugtrok, sprak De Bie tijdens de nationale dodenherdenking in 2009 in de Nieuwe Kerk in Amsterdam een rede uit: Raketten en onschuldige burgers. De literair getinte voordracht ging over het belang van herinneren en herdenken. Twee jaar later verhuisde hij vanuit Bussum terug naar zijn geboortestad Den Haag.

De VPRO zendt maandagavond een eerbetoon aan Wim de Bie uit, op NPO 1 na het late NOS Journaal en op NPO 2 na Nieuwsuur. Op www.vpro.nl/wimdebie herdenkt de omroep hem met bijzondere momenten uit zijn lange carrière.