Voorstelling Lawrence of Arabia toont meer perspectieven dan de film

Natuurlijk gaat het over de helblauwe ogen van Peter O’Toole. Die zijn namelijk alles in Lawrence of Arabia (1962). Ze bepalen het perspectief van de film, vormen de enige blik die de westerse filmwereld wierp op het Midden-Oosten in de Eerste Wereldoorlog. De blik van een Engelse officier die de Arabieren in hun strijd verenigde. In hun gelijknamige voorstelling tonen theatermakers Marjolijn van Heemstra en Sadettin Kirmiziyüz de perspectieven die missen in David Leans filmklassieker.

En dat zijn er nogal wat. Van personages als Sherif Ali (een uit drieëndertig mensen samengesteld personage, ‘kennelijk moet je als Arabier met z’n drieëndertigen zijn voor een dragende rol’) tot historische figuren als archeologe en ‘moeder van Irak’ Gertrude Bell. En de kamelen. Met veel vaart en humor worden die perspectieven vertolkt door afstuderende acteurs Alidtcha Binazon, Giovanni Brand en Pip Lucas, terwijl Kirmiziyüz hen dirigeert.

Zo ontvouwt zich een betoog dat de geschiedenis die Lawrence of Arabia zo simplificeert niet achter ons ligt, maar ‘nog elke dag in ons gezicht ontploft’. De vluchtelingenstromen van nu een uitvloeisel van de westerse expansiedrift van toen. Een lijn wordt getrokken van de journalist die in de film zo gretig foto’s maakt van T.E. Lawrence naar de in 2014 in Syrië onthoofde oorlogsfotograaf James Foley. ‘Ze fotografeerden feitelijk dezelfde oorlog.’

Maar de jonge acteurs laten zich niet zomaar voegen in Kirmiziyüz’ politieke betoog. Ze onttrekken zich aan de rollen die hij hun oplegt en brengen hun eigen perspectieven naar voren. En zo gaat het plots ook over de klimaatcrisis en woonwagenbewoners.

Zo leidt de veelheid aan perspectieven tot een bijna overlopend geheel, tonend dat net zo min als één voorstelling kan oplossen wat de film liet liggen, die ene film alles had kunnen vertellen. De gemiste kans van Leans Lawrence of Arabia is dat hij zo alleen staat. Eén gesimplificeerde mythe tegenover een eindeloos complexe historie.