Tina Turner (1939 - 2023) was de grootste overlever van de rock-’n-roll

Overleven, dat was waarin Tina Turner excelleerde. Ze weerstond het misbruik van haar echtgenoot, de neerbuigende blikken van het witte publiek én de platenindustrie en lange tijd zelfs de tand des tijds. Woensdag stierf de Queen of Rock-’n-roll op 83-jarige leeftijd.

Ze stond tussen danseressen die zonder moeite haar kleindochter konden zijn. Maar wie Tina Turner in maart 2009 in de Arnhemse Gelredome over het podium zag sprinten, had alleen oog voor die ene eeuwig jonge grande dame van de rock-’n-roll. ‘What’s Age Got To Do With It?,’ had een Engelse krant eerder die maand gekopt.

Turner, toen bijna 70, kwam afscheid nemen van haar Nederlandse fans. Een droevig moment op papier, maar op het podium een gloedvolle viering van een monumentale carrière van meer dan een halve eeuw lang.

Het werd een daverend afscheidssaluut van een uitzonderlijke zangeres, wier invloed op de popmuziek nog lang voelbaar zal blijven. Waar waren zwarte zangeressen als Rihanna, Alicia Keys en vooral Beyoncé geweest zonder het pionierswerk van Turner?

Met Beyoncé op het podium

Fraai symbolisch was het dat Beyoncé en haar idool tijdens de Grammy-uitreiking van 2015 samen op het podium verschenen. Alsof Turner haar 42 jaar jongere collega uitnodigde: ‘Alsjeblieft. Nu mag jij.’ Beyoncé antwoordde met een muzikaal eerbetoon, dat zei: ‘Dank je, voor het openbreken van de weg waarop ik nu loop.’

Afgezien van haar gewelddadige man Ike, bevocht Turner met succes het racisme en het seksisme van de jaren zestig en zeventig. Ze bewees als een van de eersten dat een muzikale carrière voor een vrouw niet na haar veertigste hoeft te stoppen. Daarbij ontworstelde ze zich aan het patroon dat lange tijd de muziekwereld domineerde: niet langer bepaalden mannen in maatpakken hoe de carrière van een vrouwelijke artiest eruit moest zien.

Schreeuw van pijn

De zangeres overleed woensdag in haar kasteeltje in het Zwitserse Küsnacht, aan het meer van Zürich, dat ze bewoonde met haar Duitse echtgenoot Erwin Bach. Ze had zich na enkele interviews voor een documentaire over haar leven in 2021 definitief teruggetrokken uit het openbare leven. Haar strijd zat erop, zei ze al bij haar pensionering van 2009. Het was tijd haar dansschoenen op te bergen en haar voeten voor het eerst in haar leven te laten rusten.

Haar loopbaan was er lange tijd een van de overtreffende trap en de neerwaartse spiraal ineen geweest. Ze vierde als twintiger onvermoede triomfen als zangeres van de door haar man Ike bestierde rock-’n-rollrevue. Een droomwereld voor het als Anna Mae Bullock geboren meisje uit het gehucht Nutbush in Tennessee, die net als veel van haar familieleden als katoenplukster op een lokale plantage had gewerkt.

Aan de zijde van Ike ontdekte ze zichzelf plots als spil van een stomende muziekshow die door het hele land trok. De twee ontmoetten elkaar toen Tina 17 jaar was. Ike was 25 en een ervaren bandleider. Ze zouden bijna twintig jaar lang samen optreden. Hun signatuursong River Deep, Mountain High (1966) vertelde niet alleen het verhaal van een grillige liefdesgeschiedenis, maar verwoordde ook bijna letterlijk Tina’s leven met Ike.

Een totaal scheve verhouding waarin de een de lakens uitdeelde en de ander de klappen opving. Achter elke uithaal van Tina op de bühne ging een schreeuw van pijn achter de coulissen schuil.

Echtscheiding

Een lijdensweg was het voor Tina, die zich gevangen wist doordat Ike de naam ‘Tina Turner’ als merknaam had vastgelegd. Als ze zou vertrekken zou Ike haar zonder aarzelen vervangen door een nieuwe Tina. En wie zou er zich verder bekommeren om Anna Mae Bullock?

In 1976 durfde de zangeres zich toch los te maken van haar vaak diabolische echtgenoot. Ze eiste bij de echtscheiding geen geld, alleen haar artiestennaam wilde ze meenemen.

Het bracht haar vrijheid, maar aanvankelijk ook een vlugge afdaling van de showladder. Turner was eind dertig en een gescheiden, zwarte vrouw. In de keiharde én gesegregeerde platenindustrie van die jaren betekende dat twee woorden: niet verkoopbaar.

Maar Turner verstopte haar butsen en krassen niet. Ze zette ze juist allemaal in de etalage dankzij haar stem. Daarin klonken, zelfs in een schijnbaar onschuldig liefdeslied, altijd de pieken en de dalen van het leven door.

_{Tekst gaat verder onder de video.}

Die pieken kwamen er opnieuw. Na enkele deprimerende jaren in het nostalgiecircuit, maakte ze op haar 44ste een niet minder dan wonderbaarlijke comeback.

David Bowie

Eén imposant album was er nodig om Tina Turner van has been te transformeren tot wereldwijd fenomeen. Private Dancer steunde op een eigentijdse productie – zoemende synthesizers, stevige drums en ruwe gitaren - maar werd door Turners rauwe stem tot leven gewekt. De titelsong, geschreven door Dire Straits-frontman Mark Knopfler, bleek de grootste hit.

Dat ook deze liedtekst – ‘I’m your private dancer, a dancer for money/ I’ll do what you want me to do’ – weer recht uit Turners eigen bestaan leek te komen, leerde de wereld pas twee jaar later toen ze voor het eerst haar levensverhaal vertelde in het boek I, Tina. De getuigenis over de mishandelingen door Ike schokte de wereld en werd in 1993 onder de titel What’s Love Got to Do With It verfilmd. Turner bekeek de film zelf niet: te pijnlijk.

Het waren de jaren van grote successen en hitduetten. Ze zong met Mick Jagger, Rod Stewart en Bryan Adams. Maar het meest memorabel bleek haar samenzang met David Bowie. De zanger, die begin jaren tachtig had geholpen een grote platenmaatschappij te overtuigen van Turners capaciteiten, verscheen als zijn alter ego The Thin White Duke aan Turners zijde voor Tonight. De twee namen een van spanning doordrenkte liveclip op, eindigend met een iconisch geworden schuifeldans op het podium.

Eerste artiest in de Amsterdam ArenA

In Nederland was Turner de eerste artiest die optrad in de toenmalige Amsterdam ArenA. In 1996 gaf ze er drie dampende, uitverkochte concerten voor in totaal 155.000 mensen. Ze glorieerde. Als haar jaren als onderdeel van de Ike & Tina Turner Revue haar iets goeds hadden opgeleverd, was het haar vermogen een rock-’n-rollshow tot achter de komma te beheersen.

Hoewel muzikaal een voorbeeld voor velen, zal het haar levensverhaal van vallen, opstaan en doorzetten zijn dat het meeste bijblijft. Niet voor niets liet ze het, onder productie van Joop van den Ende, ook vereeuwigen in een musical. Die viert nog altijd triomfen als testament van de grootste overlever van de rock-’n-roll.