Three Summers: als de baas in de bak zit, danst het personeel op tafel

Zomer op het zuidelijk halfrond betekent: kerst en oud en nieuw. Maar in de riante villa waar Madá (Regina Casé) het hoofd van de huishouding is, worden die feestelijke dagen in de zomers van 2015, 2016 en 2017 overschaduwd door Operatie Lava jato, oftewel Operatie Wasstraat.

Dat grootscheepse Braziliaanse federale onderzoek naar corruptie begon in maart 2014 en loopt nog steeds. Er werden meer dan duizend huiszoekingsbevelen uitgegeven, niet alleen in Brazilië maar ook in tien andere landen. Tientallen bedrijfsleiders en politici werden opgepakt ­vanwege witwaspraktijken waarbij miljarden werden verduisterd. De arrestaties reikten tot in de hoogste regionen van de macht: directieleden van oliebedrijf Petrobras werden opgepakt en zelfs voormalig presidenten Fernando Collor de Mello, Michel Temer en Lula da Silva verdwenen achter de tralies – al lijkt inmiddels duidelijk dat Da ­Silva’s arrestatie politiek gemotiveerd was. In de slipstream van het schandaal kon de rechts-populistische Jair Bolsonaro president ­worden.

Three Summers (Três verões), de derde speelfilm van de Braziliaanse regisseur Sandra Kogut, geeft geen uitleg over het onderzoek (wie daarin geïnteresseerd is kan terecht bij de Braziliaanse Netflixserie The Mechanism). Sterker: de term ‘Lava jato’ valt in Three Summers geen enkele keer. De film speelt zich af in de luwte van het schandaal en draait om het huishoudelijk personeel in de vakantievilla van een van de gearresteerde fraudeurs.

Baas Edgar (Otávio Müller) begint de eerste van de drie zomers die de film beslaat nog druk bellend op de achtergrond, terwijl zijn familie op de voorgrond aan het zwembad hangt en rond de kerstboom zit. En dan ­vallen de agenten binnen. De zomer erna zit Edgar vast, is zijn vrouw ­Marta (Gisele Fróes) bij hem weg en naar het buitenland vertrokken, en hebben al die andere plakkers die vroeger kwamen feesten zich schielijk uit de voeten gemaakt.

En dus is alleen het personeel nog over in de villa, plus Edgars bejaarde vader Lira (Rogério Fróes), die zelden zijn kamertje uitkomt. Plotseling kunnen ze zelf genieten van de rijkdom waar ze zo lang door werden omringd terwijl het net buiten handbereik bleef: het zwembad, de kasten vol merkkleding, de belachelijke moderne kunst.

Genuanceerd commentaar

Ze maken er het beste van, onder leiding van de vindingrijke Madá. Die gaat niet zomaar bij de pakken neerzitten nu er geen salarissen meer uitbetaald worden. Via slimmigheden weet ze de verworvenheden van haar vastgezette baas in te zetten om het hoofd boven water te houden. Voor zichzelf, maar vooral ook voor de andere personeelsleden, die van haar afhankelijk zijn, en voor Lira, die in feite in hetzelfde schuitje zit.

Zo levert regisseur Kogut een genuanceerd commentaar op de nauwe vervlechting van boven- en onderlaag in de Baziliaanse samenleving. Tussen de regels door toont ze hoe niet alleen de rijkdom van de elite doorsijpelt naar beneden, zoals conservatieve politici zo graag benadrukken, maar ook hun corruptie. Ook al vóór Edgars arrestatie eigent Madá zich de rijkdom van haar werkgevers toe, door de belachelijk ruim ingekochte etenswaren via de achterdeur door te verkopen aan de bedienden van de buren.

Actrice Regina Casé draagt de film. Deze in Brazilië gevierde theater-, film- en soapster bereikte in 2015 ook al eens de internationale bioscopen in een rol als huishoudster, in Que horas ela volta? van Anna Muylaert. Maar de daadkrachtige, brutale Madá is een compleet ander type dan de timide Val die ze daarin speelde. De glansrol leverde Casé terecht al her en der prijzen voor beste actrice op.

Het hart van de film blijkt gaandeweg te liggen in de band tussen Madá en de oude Lira, een man vol vertwijfeling over wat er van zijn zoon en zijn land gekomen is. Daar omheen laat Kogut de teugels soms wat al te veel vieren, zoals in een te lang uitgesponnen scène rond de opnames van een infomercial in de derde akte. Maar de botsing tussen Madás hoop tegen wil en dank en Lira’s defaitistische laatste opleving blijft het kijken waard.