Theater over ‘die fabriek’ Tata Steel: moet je activist zijn als kunstenaar?

Over Shell maakten ze theater dat zo goed was, dat ze er prijzen mee wonnen. Nu storten theatermakers Anoek Nuyens en Rebekka de Wit zich op staalfabriek Tata Steel. Voor een theatervoorstelling, en een dramaserie.

Hoe maak je een voorstelling over een staalfabriek zónder een ‘Erin Brockovich’je’ te doen? Theatermakers Anoek Nuyens en Rebekka de Wit buigen zich er al anderhalf jaar over. De film uit 2000 met Julia Roberts (naar een waargebeurd verhaal) was een fijn voorbeeld: gewone vrouw vecht voor gedupeerden van grondwatervervuiling van een fabriek, wint van de slechteriken, eind goed al goed.

Maar dat wilden de bekroonde schrijvers en makers niet. Ook hun De zaak Shell is geen ‘wij tegen de vieze oliereus’. In die voorstelling, die in 2021 de regieprijs won, laten ze juist op ingenieuze wijze alle kanten van het verhaal zien. Van de consument tot de klimaatactivist en van de overheid tot de CEO van Shell.

Alleen, hoe doe je dat zonder jezelf te herhalen? Tata – De onderzoeksavond is nog niet de definitieve voorstelling, en ook nog niet het script voor de serie waaraan ze werken, maar het laat de persoonlijke dilemma’s en twijfels zien rond het maakproces van dit verhaal. Het is eigenlijk een soort behind the scenes.

Nuyens: “Het is heel verleidelijk om het kunstje van De zaak Shell te herhalen en weer eenzelfde soort voorstelling te maken. We gaan de 1,5 graden waarschijnlijk niet eens halen en schuiven een tijdperk in van gevaarlijke klimaatverandering. Daardoor groeide bij ons de noodzaak om het deze keer anders aan te pakken.”

Jack en Rose op de Titanic

Zoals de meeste Amsterdammers kende Nuyens Tata als ‘die fabriek’, het ‘kroonjuweel aan de Nederlandse kust’, de voormalige Hoogovens. Tot ze werd benaderd door een goede kennis uit Wijk aan Zee en hoorde van de aangifte die er ligt, onder leiding van strafrechtadvocaat Bénédicte Ficq, tegen de staalfabriek.

Toch moet het dus geen simpele ‘David versus Goliath’ worden. Maar wat dan wel? “Als je het nader bekijkt zie je dat overheid, burgers en bedrijfsleven helemaal zijn vervlochten. Niemand weet meer wie verantwoordelijk is voor wat,” zegt Nuyens. “Daarom onderzoeken we ook wat onze verantwoordelijkheid is. Er wordt vaak gezegd dat de klimaatcrisis een verbeeldingscrisis is, omdat mensen zich niet goed kunnen voorstellen wat klimaatverandering nou is. Vertellen wij als schrijvers, theatermakers, kunstenaars wel de juiste verhalen?”

De Wit: “Een verhaal moet tegenwoordig aan een paar eisen voldoen. Er moet spanning in zitten, het is fijn als je mee kunt leven en er gaat de nodige aandacht uit naar intermenselijk drama. Beetje zoals bij Titanic, waar iedereen vooral wilde weten hoe het af zou lopen met Jack en Rose. En dat is best wel problematisch als je het in de context van de klimaatcrisis bekijkt. We moeten ons niet teveel laten afleiden door Jack en Rose, maar nadenken over hoe dat schip niet verder zinkt.”

Dubbele moraal

Tata Steel ontving de twee makers overigens met open armen, ook al zijn ze kritisch. Nuyens: “Wij lezen al die rapporten, we zien dat mensen ziek worden, dat de uitstoot alleen maar omhoog gaat.” De Wit: “Ik voel bij veel kunstenaars een dubbele moraal; aan de ene kant maak je een onderwerp heel belangrijk, maar aan de andere kant kun je ook schijt hebben, want je hebt je kunst al gemaakt.”

Moet een kunstenaar dan activist zijn? Nee, zegt Nuyens. “Maar je moet wel serieus kijken naar je verantwoordelijkheid. Je moet beseffen dat verhalen de realiteit niet alleen beschrijven, maar ook vóórschrijven.” Om niet al helemaal in zak en as te eindigen, wordt Jacob Derwig ‘hun troef’. Nuyens: “Hij speelt een politicus, eentje waarvan we hopen dat hij ooit echt zal bestaan.”

Tata – De onderzoeksavond, regie Erik Whien, vrijdag 10 maart en zaterdag 11 maart, Theater Frascati. Volgend seizoen wordt het een voorstelling, ook is een dramaserie in de maak.
Meer Tata? Van een heel andere orde is de voorstelling Onder de rook van de hoogovens, een familiedrama over Tata, vanaf 18 april in het Hoogovensmuseum.