The Moscow Times, krant in ballingschap: ‘Onze grootste taak is het Russische publiek te laten zien hoe gevaarlijk de oorlog is’

Berichtgeving vanuit Rusland was na de Russische inval in Oekraïne niet langer verantwoord, zegt Derk Sauer (70), oprichter van The Moscow Times, die met een deel van de redactie in maart halsoverkop met het papieren archief onder de arm naar Amsterdam vertrok.

The Moscow Times, die nu in het DPG-gebouw in Amsterdam huist, was de laatste onafhankelijke krant die uit Rusland vertrok en is nog steeds online te lezen, zowel de Russische als de Engelstalige versie. De term ‘guerrillajournalistiek’ valt al in de eerste minuten van het gesprek. “Onder Boris Jeltsin was er totale persvrijheid, maar vanaf 2004, toen Poetin aan zijn tweede termijn begon, werd het stap voor stap moeilijker. We zijn tot ‘buitenlands agent’ verklaard en de nog weinige journalisten in Moskou zijn ondergronds gegaan. De vraag is nu: Hoe blijven we relevant?” zegt Sauer.

Want de krant mist niet alleen ogen en oren in Rusland zelf, ook wordt de Russische site door het land continu geblokkeerd. “Maar we zijn journalisten en hebben de plicht dit te doen. We blijven schrijven zolang ons nieuws wordt gelezen.”

Blokkade van de site

Het probleem van de blokkades van de site lossen ze op door steeds van domeinnaam te wisselen: moscowtimes.eu, io of net. “Er is een hele rits aan domeinen geregistreerd. De krant is inmiddels aan haar zesde site toe. We sturen de lezers via Telegram linkjes toe met onze nieuwe domeinnaam.”

De Russische versie kan bogen op 1,2 miljoen unieke bezoekers en 30 miljoen pageviews. Voor de Engelstalige ligt dat een stuk hoger: 3 miljoen unieke bezoekers en 60 miljoen pageviews per maand.

De behoefte aan nieuws is groot. “De krant is relevanter dan ooit nu in Rusland al het nieuws door de staat wordt gecontroleerd. Het is belangrijk dat de Russen onafhankelijk nieuws krijgen, want ze worden de hele dag met flauwekul geconfronteerd, die ook moeilijk te checken is. Het is dan prettig om nieuws te lezen dat de keiharde werkelijkheid vertelt.”

Eigen oordeel vellen

Als voorbeeld noemt Sauer het terugtrekken van de Russische troepen uit Cherson in de tweede week van november naar de westelijke oever van de rivier Dnipro. “De terugtrekking werd op de Russische staatstelevisie een tactische manoeuvre genoemd. Het werd nog net niet gepresenteerd als overwinning, terwijl het een nederlaag was. Wij stellen met ons nieuws mensen in staat hun eigen oordeel te vellen.”

Ander voorbeeld: de berichtgeving over de bloederige slachting door de Russen in Boetsja in april van dit jaar. “De Russen zeiden dat de slachting niet was gebeurd maar in scène was gezet door Oekraïense acteurs. Toen er satellietbeelden vrijkwamen, konden ze het niet meer ontkennen.”

De Russische lezers van The Moscow Times zitten vooral in de grote steden. “Daar weet men de tools te vinden, via een VPN-verbinding, om ons te bereiken. Op het platteland wil je natuurlijk ook zijn, maar daar is geen of slecht internet. De mensen zijn er bovendien minder goed opgeleid en weten niet goed hoe ze ons kunnen lezen.”

Tegen de oorlog

Behalve nieuws staan er ook opiniestukken in de krant. “Een heel grote groep Russen is tegen de oorlog. De opiniestukken laten zien dat er meer Russen zijn die anders denken. Dat geeft vertrouwen: Je staat niet alleen.”

Inmiddels zijn er tien Russische journalisten van de krant overgekomen. Hoofdredacteur Dima – om veiligheidsredenen alleen zijn voornaam – is een van hen. Op zijn computer hangt een tekening van een van zijn kinderen. ‘Ik hou van papa’ staat er in het Russisch. “Natuurlijk mis ik mijn kinderen en mijn vrouw. We hebben dagelijks via het scherm contact. Ik blijf hopen op een snelle terugkeer.”

De berichtgeving – zo’n dertig artikelen op een dag – gaat voornamelijk over de oorlog en de economische situatie in Rusland. “Onze grootste taak is het Russische publiek te laten zien hoe gevaarlijk de oorlog is.”

Opereren in de schaduw

Dima haalt het artikel aan over Russische soldaten die het leger verlaten: ‘Let them start a case, I will not fight anymore!’ luidde de kop. “De Russische bevolking wordt gebrainwasht door propaganda. De autoriteiten rekruteren mannen voor het leger, vertellen hen dat ze een sterk leger hebben en dat Oekraïne snel kan worden verslagen. Ze geven geen trainingen en de mannen moeten hun eigen uitrusting kopen. We waarschuwen de bevolking dat ze hun zonen zomaar kunnen rekruteren. Duizenden Russische soldaten proberen nu het leger te verlaten. Wij spraken met hun familieleden en mensen die de soldaten hielpen.”

In Rusland zelf werken nog vier à vijf journalisten. “Ze opereren in de schaduw, lopen rond op straat en praten met hun bronnen. Alles gaat anoniem, ook onder de artikelen in de krant staan geen namen van de journalisten.”

Daarnaast zijn er nog twee journalisten in de Letse hoofdstad Riga aan het werk en acht in de Armeense hoofdstad Jerevan. “We merken dat onze bronnen bang zijn om te praten. Want praten kan heel gevaarlijk zijn,” zegt Dima.

Godzijdank vrijgelaten

Een van de journalisten werd een maand geleden aan de grens met Oekraïne gearresteerd toen hij daar een reportage maakte. “Het was een nerveuze tijd, een heel spannende 24 uur. Uiteindelijk werd hij godzijdank vrijgelaten, met een boete van 10 euro. Het is heel arbitrair. Maar het toont wel aan hoe lastig het is daar mensen te houden.” De journalist pakte halsoverkop de trein naar Kazachstan en reisde via Dubai naar Jerevan. Dima: “Het was zijn idee om naar dat gebied te gaan. Ik vond dat goed. Maar ik stuur er nu geen journalisten meer naartoe. We zoeken andere wegen.”

Sauer maakt zich wel zorgen over de toekomst van de krant. “We zijn er niet met eigen ogen bij in Rusland. We missen onze eigen observaties en opereren via Telegram, sociale media en WhatsApp. We hebben geen businessmodel: we kunnen geen advertenties krijgen en Russische donoren kunnen geen geld geven. We zijn afhankelijk van internationale foundations. Ik ben heel goed in bedelen geworden.”