Schrijver Jesús Carrasco: ‘In Spanje bestaan nauwelijks romans over de relatie tussen moeder en zoon’

Drie jaar werk en twee complete ­romans belandden in de prullenbak voordat Jesús Carrasco (1972) zijn nieuwe roman Terug naar huis voltooide. Na zijn wereldwijde doorbraak met De vlucht in 2013, een paar jaar later gevolgd door De grond onder onze voeten, verruilde hij zijn woonplaats Sevilla enkele jaren voor Edinburgh, maar het schrijven wilde daar niet echt vlotten. “Toen ik een roman klaar had, merkte ik dat ik mezelf eigenlijk niet herkende in het verhaal. Het lééfde niet. Ik begon aan een nieuw boek, maar dat eindigde op dezelfde ­manier. Ik denk dat ik te ver was afgedwaald van mijn emoties, van wat ik kende. Ik moest letterlijk dichter bij huis blijven.”

Terug in Sevilla begon hij aan een nieuw verhaal, en hup, in zes weken stond er zomaar een roman van bijna driehonderd pagina’s op papier. In Terug naar huis keert hoofdpersoon Juan, een begindertiger die in Schotland woont, terug naar zijn Spaanse geboortedorp vanwege de begrafenis van zijn vader. Voor een week, denkt hij, maar dat loopt anders. Zijn zus Isabella, die kwaad op hem is omdat zij al jarenlang alle zorg voor hun ouders alleen heeft moeten dragen, grijpt de kans aan om haar broer haar taken te laten overnemen. Juan moet de verantwoordelijkheid op zich nemen die hij altijd uit de weg is gegaan. Terug naar huis is een verhaal over de botsing tussen twee generaties, de wrijving tussen verleden en toekomst, tussen stad en platteland. Daarmee is het niet alleen een portret van een familie, zegt Carrasco, maar ook van het huidige Spanje zelf.

Wat karakteriseert de generatie van uw ouders?

“De generatie van mijn ouders heeft de gevolgen van een burgeroorlog meegemaakt en veertig jaar dictatorschap moeten doorstaan. Daarnaast was er de grote invloed van het katholicisme en van langdurige armoede. Het is een generatie van harde werkers, die niet heeft geleerd om uiting te geven aan hun gevoelens en emoties. Ze werkten dag en nacht om hun gezinnen groot te brengen en hun land weer op te bouwen. Mijn ouders hadden zes kinderen en één klein salaris. Ik heb me altijd geliefd gevoeld, maar ze zeiden nooit tegen ons dat ze van ons hielden, wat voor mij nu heel normaal is om tegen mijn kinderen te zeggen.”

Welke invloed heeft dat gebrek aan tonen van emoties op u gehad?

“Hoewel ik beter in staat ben om uitdrukking te geven aan mijn gevoelens, heb ik wel een zekere zwijgzaamheid geërfd, met name van mijn vader. Hij was een heel stille man. Afwachten, observeren, je mening voor je houden, dat was zijn basisinstelling, waarschijnlijk mede doordat het in de tijd van het bewind van dictator Franco gevaarlijk was om je opvattingen te delen. Terug naar huis is geen autobiografische roman, en ik ben niet Juan, maar ik heb wel bepaalde eigenschappen van mezelf toen ik jonger was in hem uitvergroot, zoals zijn gebrek aan zorgzaamheid en het feit dat hij weinig aandacht schenkt aan wat écht belangrijk is. Het landschap, het kleine plattelandsdorp, het soort gezin en de stilte – dat zijn elementen die ik ken uit mijn eigen leven. Maar het schrijven is voor mij vooral een ontdekkingstocht, een manier om onderwerpen te onderzoeken.”

Wat onderzocht u bij dit boek?

“In de Spaanse literatuur draaien veel verhalen om de relatie tussen moeder en dochter of vader en zoon. Maar ik ken nauwelijks romans waarin de relatie tussen moeder en zoon centraal staat. Dat weerspiegelt onze samenleving. Het is een ongeschreven wet dat de dochter voor haar ouders zorgt aan het einde van hun leven. Mannen werken buitenshuis, stichten een gezin en zorgen voor hun gezin in finan­ciële zin, niet in emotionele zin; ze koken niet, zijn er niet van op de hoogte wanneer een van de kinderen een uitvoering heeft op school. Dat begint nu gelukkig wel te veranderen; het zijn niet meer alleen de vrouwen die voor hun kinderen en ouders zorgen, ook zij kunnen studeren en werken. Maar er is nog veel werk te verzetten; de verschillen tussen mannen en vrouwen, bijvoorbeeld als het gaat om salaris, zijn nog steeds heel groot.”

Juan moet voor zijn dementerende moeder zorgen. Daardoor wordt hij eigenlijk pas écht volwassen.

“Dat is een belangrijk punt, ja. Een van de ­kenmerken die de jongere generaties typeert, is dat we pas veel later echt volwassen worden. In tegenstelling tot onze ouders, die al op hun veertiende gingen werken en begin twintig ­kinderen kregen, stellen wij de grote verantwoordelijkheden uit.”

In uw romans is de relatie tussen de mens en zijn geboortegrond een belangrijk thema. Wat fascineert u daar zo aan?

“Ik denk dat die fascinatie voortkomt uit een gevoel van ontworteld zijn. Mijn familie komt uit de Extremadura, waar ik de eerste jaren van mijn leven opgroeide in een klein plattelandsdorpje. Toen ik vier was, verhuisden we naar Toledo, in het midden van Spanje. Later ging ik studeren in Madrid en nog weer later verhuisde ik naar Sevilla, en vervolgens naar Edinburgh en weer terug naar Spanje. Dat gevoel van ontworteld zijn, niet weten waar ik thuishoor, vergezelt me al vanaf mijn vroege jeugd. Het positieve gevolg daarvan is dat ik me goed kan verplaatsen in al die miljoenen ontheemden in deze wereld en wat dat betekent, niet alleen in geografische en fysieke zin, maar ook op emotioneel vlak. De minder prettige kant is een voortdurend gevoel van desoriëntatie.”

“Die ontworteling die ik ervaar, is een gevoel dat heel veel Spanjaarden kennen. Naast massale emigratie van Spanjaarden naar de Verenigde Staten in de negentiende eeuw zijn er de afgelopen decennia ook miljoenen mensen geïmmigreerd binnen Spanje en uit de rurale gebieden weggetrokken naar grote steden als Madrid en Barcelona. Die grote volksverhuizingen hebben een nationaal trauma veroorzaakt waarvan we de gevolgen nog altijd merken. Het is moeilijk om een gedeelde Spaanse identiteit te definiëren. Diverse regio’s willen onafhankelijk worden, wat met geweld gepaard gaat. Enerzijds is er dus een politieke en sociale beweging gaande die de cohesie probeert te versterken, anderzijds is er een beweging gaande die het land juist probeert op te splitsen. Spanje is een zeer complex land, dat voortdurend ter discussie staat.”

Wat kan literatuur betekenen in die nationale discussie?

“Lange tijd ging de aandacht vooral uit naar het stedelijke leven, de intellectuele elite, maar op dit moment is juist die rurale geschiedenis een van de belangrijkste thema’s in de literatuur en zijn mensen die op het land werken de hoofdpersonen. Veel schrijvers, onder wie ikzelf, ­verhouden zich tot de verhalen en achtergrond die we hebben meegekregen van onze ouders, vanuit verschillende uithoeken van ons land. Al die verhalen tezamen geven een completer beeld van Spanje en geven sociale groepen een stem die ze eerder niet hadden. Naast alle politieke en maatschappelijke debatten die er zijn in de kranten en op de sociale media en televisie, bieden boeken zo mensen de kans om op een kalmere, langzamere en bedachtzamere manier over een onderwerp na te denken en zich erbij betrokken te voelen.”

Bent u er eigenlijk alsnog in geslaagd uzelf wortels te geven?

“Ja, op een manier die ikzelf niet had verwacht. Want meer dan een plek zijn het uiteindelijk vooral mijn familie en dierbaren die me wortels geven. Zij zijn mijn thuis.”