Rembrandt in het Stadsarchief: alsof je bij hem aanklopt

Op 26 juli 1632 moet gecontroleerd worden of Rembrandt nog leeft. Rembrandt is 26, en is sinds een half jaar Amsterdammer. Hij is in dienst bij kunsthandelaar Hendrick van Uylenburgh, en woont in wat nu het Rembrandthuis is.

Notaris Van Zwieten belt, vergezeld door twee getuigen, aan bij Rembrandt. Als de schilder voor hem verschijnt, zegt hij: "Het schijnt mij dat u fris, kwiek en in goede gezondheid bent." Rembrandt antwoordt: "Dat is waar, ik ben, God lof, in goede conditie en gezond."

Waar gaat dit over? "Rembrandt doet mee aan een beleggingsfonds. Waarbij, als iemand sterft, zijn rente van het ingelegde geld naar de anderen gaat. Dus moest elk jaar gecontroleerd worden of de deelnemers nog leefden."

Ludger Smit, conservator bij het Stadsarchief en medesamensteller van de tentoonstelling Rembrandt Privé, staat bij de eerste vitrine. "De tentoonstelling is chronologisch en thematisch opgedeeld. Telkens is er één document, waarbij dan het verhaal wordt verteld."

"Het persoonlijke verhaal van Rembrandt vormt de kern van de tentoonstelling. En we hebben veel documenten omdat Rembrandt, en dat is leuk voor ons, vaak ruzie had."

"Er werd in die tijd veel door notarissen gedocumenteerd. Over zijn gedoe met vrouwen en opdrachtgevers. En vooral met geld, dat is de rode draad in zijn leven. Wij tonen al die documenten en vertellen daar het verhaal bij. Eigenlijk is dit een hardcore archieftentoonstelling," zegt hij grijnzend.

Letterlijke citaten
Het eerste thema is Kerngezond. In de vitrine ligt het archief van notaris Jacob van Zwieten, opengeslagen op de datum 26 juli 1632.

"Het vertellen van de verhalen doen we op een nieuwe manier," zegt Smit terwijl hij een iPad uit de rekken bij de ingang pakt. "Iedere bezoeker kan zo'n 'Rembrandtviewer' pakken. Je doet de koptelefoon op, je kunt met z'n tweeën inpluggen, en dan hou je de iPad boven de vitrine en scan je het document."

Smit doet het voor en dan horen we Kees Prins vertellen over het bezoek van de notaris en komt dat verhaal ook tot leven met getoonde schilderijen van Rembrandt, animatie, de tekst van het document, en de moderne hertaling. De gebruikte techniek heet augmented reality.

"Je krijgt zo heel goed toegang tot de originele bronnen," zegt Smit. "Dichter bij Rembrandt kom je niet. Hij wordt letterlijk geciteerd, en je hebt echt het gevoel dat je bij hem aan de deur staat. Je komt zo heel dicht bij Rembrandt. Kijk naar het document van de ondertrouwinschrijving van Rembrandt en Saskia van Uylenburgh, je ziet daar heel duidelijk zijn handtekening..."

Tweede testament
Bij het thema Verdriet staan we bij Saskia's sterfbed. "Dit vind ik zo mooi," zegt Smit. "Hier krijg je echt het gevoel van historische sensatie. 5 juni 1642, Saskia is heel ziek. Om Rembrandts schuldeisers van het lijf te houden, maakt ze een tweede testament. En dan tekent ze met een heel bibberige, koortsige handtekening. En die zie je hier ook zo duidelijk. Je bent er bijna bij."

Op Rembrandt Privé wordt ook het verhaal vertelt van de zwarte gemeenschap die bij Rembrandt in de buurt woonde. "Veel van de zwarte mensen op zijn schilderijen zijn gewoon zijn buren geweest. Dat verhaal presenteren wij eigenlijk voor het eerst hier."

Ook is er aandacht voor Marten en Oopjen (ze hebben lang andere namen gehad), Rembrandts boedelinventaris, een uitspraak opgetekend in het Huwelijkskrakeelboek (Rembrandt moet alimentatie betalen aan Geertje Dircx) en moordenares Elsje Christiaens.

In de laatste vitrine - we hebben dan op de iPad al de indrukwekkende reeks zelfportretten langs zien komen - ligt het begraafregister van de Westerkerk, waar Rembrandt op 8 oktober 1669, vier dagen na zijn dood, is begraven.

Rembrandt Privé 7/12/18 t/m 7/4/19. Stadsarchief Amsterdam, Vijzelstraat 32