Regisseur Clio Barnard: ‘Dark River was een zware film om te maken’

Clio Barnard (55) duikt in Dark River in het hoofd van Alice. Na de dood van haar vader keert ze terug naar de plek waar ze als kind werd misbruikt. Haar broer is daar ook.

Het is al even geleden dat Clio Barnard sprak over Dark River, haar derde speelfilm. Die ging al in 2017 in première op het filmfestival van Toronto, en werd begin 2018 in haar thuisland Groot-Brittannië uitgebracht. Nu de film ook in de Nederlandse zalen verschijnt, is Barnard ­alweer druk in de weer met de afwerking van haar volgende film Ali and Ava, die dit najaar moet verschijnen.

“Nu ik iets meer afstand heb, lukt het me beter om Dark River op waarde te schatten,” vertelt Barnard over de telefoon. “Het was een zware film om te maken. Ik voelde een enorme verantwoordelijkheid om respectvol met dit onderwerp om te gaan.”

Met ‘dit onderwerp’ doelt Barnard op de kern van Dark River: de loodzware last die trauma’s uit het verleden op iemand kunnen blijven leggen. In het geval van de hoofdpersonen van de film is dat trauma het seksueel misbruik dat binnen hun gezin plaatsvond. De film draait om Alice, die in haar jeugd door haar vader werd misbruikt. Na zijn dood keert ze terug naar de boerderij in Yorkshire waar ze opgroeide. Daar wordt ze niet alleen geconfronteerd met haar dode vader, maar ook met haar broer Joe. Zijn schuldgevoel over wat hij destijds heeft laten gebeuren, heeft hij weggestopt onder een diepe laag agressie.

“Ik wilde de relatie tussen hen onderzoeken, een zus en broer die beschadigd zijn en het moeilijk vinden met elkaar te communiceren. Ik wilde de intensiteit tussen hen vangen, veroorzaakt door het trauma waarover ze niet kunnen spreken, omdat het te beschamend en verwarrend is. Die complexiteit wilde ik overbrengen, de totaal verschillende manieren waarop zij met dat trauma zijn omgegaan en hoe ze langzaam maar zeker toch een connectie weten te leggen. Hopelijk voelt dat waarachtig.”

Alice en Joe worden zwijgzaam en intrigerend neergezet door acteurs Ruth Wilson en Mark Stanley. Het zijn ingewikkelde rollen om te spelen, omdat deze personages ­vrijwel niets uitspreken. “Ze houden alles binnen; daardoor was dit ook zo’n lastige film om te maken. Er zit heel veel onder het oppervlak, maar als je daar als toeschouwer niet bij komt, hou je niets over. De uitdaging om dat te overbruggen, lag vooral bij Ruth en Mark.”

Onderhuidse emoties

Een belangrijk element in de manier waarop die onderhuidse emoties naar boven komen, zijn Alices herinneringen, die in korte flitsen opborrelen. “Ik deed veel research naar dat soort intrusieve herinneringen, beelden en gevoelens die zich ongewenst aan je opdringen. We hebben geprobeerd daar een filmische vorm voor te vinden. Die beelden zijn er niet om uit te leggen wat er gebeurd is – volgens mij is vrij snel duidelijk wat het trauma is waarmee Alice en Joe rondlopen; ik wilde daar ook absoluut geen mysterie van maken. Het gaat erom hoe deze twee mensen moeten omgaan met dat verleden dat nog altijd inbreekt in hun heden.”

Hoewel Dark River haar derde speelfilm is, was het voor Barnard een nieuwe ervaring om zo intensief met twee acteurs aan hun personages te werken. Haar debuut The Arbor was een hybride documentaire, gebaseerd op een theatertekst, waarin niet realisme maar kunstmatigheid vooropstond. Haar tweede film, The Selfish Giant, draaide om twee kinderen, die werden gespeeld door jongens die nooit eerder acteerden.

“Het was heel plezierig nu met twee professionals te werken,” zegt Barnard met een lach. “Ze droegen een flink deel van de last die ik bij The Selfish Giant zelf torste. Zij hebben Alice en Joe echt mede vormgegeven. Mark vertelde me op een gegeven moment dat Joe na de dood van zijn vader was gaan rijden tot de benzine in zijn truck op was. Dat vond ik enorm interessant – ik wist dat niet over Joe, terwijl ik het personage zelf had geschreven. Mijn scenario was het startpunt, maar zij ontwikkelden het zelf door en konden mij daar vervolgens mee verrassen. Dat vond ik fantastisch.”

Dark River is losjes gebaseerd op de roman Trespass van Rose Tremain, maar Barnard gebruikte die slechts als startpunt. Ze focuste zich op slechts één van de twee verhaallijnen uit het boek en verplaatste de handeling van Zuid-Frankrijk naar het platteland van Yorkshire, de regio waar ze opgroeide. Barnard: “De locaties zijn heel belangrijk voor mijn manier van werken, ik moet een plek intiem kennen om er te kunnen filmen.”

Feministische ondertoon

Daarnaast was het belangrijk voor Barnard dat haar hoofdpersonen, in tegenstelling tot die in het boek, pachtende boeren zijn. “In Trespass draait alles om eigendom, maar Alice’ familie is geen eigenaar van hun land; ze pachten het van het waterbedrijf. Ik benadruk het niet enorm in de film, maar er is een verband tussen de objectivering van het land en de objectivering waarvan Alice slachtoffer werd. Zowel het land als Alice wordt gezien als iets dat je kunt overheersen. Dat heeft ook een politieke laag – de waterbedrijven waren vroeger publieke bedrijven; inmiddels zijn ze geprivatiseerd. Er zit een laag in de film die draait om de rampzalige gevolgen van privaat eigendom van de natuur.”

Zo heeft de film, net als de personages, meer lagen die zich pas na enig wroeten openbaren. Dat geldt ook voor de feministische ondertoon die de strijd van Alice heeft. “Ik wil niet didactisch zijn, de boodschap erin rammen. Het moet subtiel en genuanceerd zijn, maar in bijzinnen wordt duidelijk dat de boerderij al twee generaties is doorgegeven langs de vrouwelijke lijn. Alice heeft dus het recht hem op te eisen, maar wordt gedwarsboomd. Het is een sluipend proces, de manier waarop vrouwen worden gemarginaliseerd in dit soort boerengemeenschappen.”