Recensie Bier in de snookerclub: een cultklassieker over een kosmopolitische Egyptische vriendenclub

Hij lijkt een losbol, hoofdpersoon Ram van Bier in de snookerclub. Hij werkt niet, heeft geen geld, maar is wel geprivilegieerd grootgebracht en laat zich ongegeneerd fêteren door zijn vrienden – al stuit het woord parasiteren hem tegen de borst. Snookeren, gokken, drinken en zijn moeder daarmee op stang jagen, zo slijt hij zijn dagen. ‘Zoals de zaken er nu voor staan, moet ik, als ik ga werken, mijn rijke vrienden in de steek laten, en ik ben zeer op mijn vrienden gesteld.’

Het is midden jaren vijftig, Ram is na vier jaar Londen terug in Caïro en de ‘betoverende bries’ waarop hij had gehoopt, met de revolutie waar hij en zijn vrienden zich met hart en ziel achter hadden gesteld en het aantreden van president Nasser, is uitgebleven. De monarchie heeft plaatsgemaakt voor socialisme en Arabisch nationalisme, maar de oude hiërarchie is opgevolgd door een nieuw regime.

Hij en zijn jeugdvriend en collega-boekenwurm Font, die in de snookerclub werkt, maken een imitatie van het Engelse Bassbier, dat niet langer verkrijgbaar is – het Britse tijdperk is ten einde en de anti-Britse sentimenten worden alleen maar gevoed door de Suezcrisis. (Recept: twee flessen Egyptisch Stellabier kloppen tot het koolzuurgas eruit is, drupje wodka en whiskey erdoorheen.) Hun probleem, constateert Font, is dat ze zo Engels zijn dat je er ziek van word. Ze spreken Engels, zaten op Engelse scholen, hebben nooit fatsoenlijk Arabisch geleerd. Ze hebben geen eigen cultuur, zijn geboren als vreemdeling in eigen land.

Weinig handvatten

Met de drieste verteller Ram en zijn kosmopolitische bubbel portretteert Bier in de snookerclub, de eerste en enige gepubliceerde roman van Waguih Ghali, Egypte in de nasleep van de revolutie. Zoals de Brits-Soedanese schrijver Jamal Mahjoub in zijn nawoord constateert: de lezer krijgt weinig handvatten om de wel heel specifieke historische en politieke achtergrond te doorgronden. Klassenverschillen worden als bekend verondersteld, evenals de culturele en sociale impact van de revolutie.

Maar ondanks de obstakels is Bier in de snookerclub een cultklassieker geworden. Want Ram, met zijn bravoure en cynisme en zijn ingewikkelde liefde voor de Joods-Egyptische Edna, is een personage dat recht naar je hart gaat. Het is ook meer dan alleen een losbol: hij blijkt betrokken bij een ondergrondse organisatie die martelingen van politieke gevangenen onder Nasser aan de kaak stelt.

De culturele vervreemding die Ghali beschrijft, moet de zijne zijn geweest. Net als Ram was hij Egyptische kopt, student medicijnen en deelnemer aan een demonstratie in 1948 waarbij een politiechef omkwam. Ghali’s geboortejaar is onbekend, hij heeft veel documenten onleesbaar gemaakt, maar dat moet rond 1930 geweest zijn. In 1958 ontvluchtte hij Egypte uit angst voor politieke vervolging.

Hij schreef zijn roman toen hij werkte in een Duitse fabriek. In zijn dagboeken, die in 2016 en 2017 werden uitgegeven, beschrijft hij depressies, drankmisbruik, dwangmatig gokken en een reeks aan ongelukkige relaties. In 1969 maakte hij in Londen een einde aan zijn leven, in het huis van zijn redacteur en vriendin Diana Athill. Zijn tweede roman bleef onvoltooid.