Ramsey Nasr: ‘Iemand vroeg naar aanleiding van dit boek of ik geradicaliseerd was’

Zijn leven werd vorig jaar maart gecanceld, schrijft Ramsey Nasr (47) in De Fundamenten; hologig had hij op de bank gezeten. Pas toen hij naar het Leidseplein fietste om daar voor ITA het eerste verhaal van Boccaccio’s Decamerone op te nemen voelde hij weer bestaansrecht.

Maar hij, schrijver, dichter, acteur, had het afgelopen jaar geen recht van klagen, in tegenstelling tot veel van zijn collega’s in de cultuursector. Hij is gezond gebleven, heeft niet langs de financiële afgrond gescheerd, heeft een serie en een film kunnen draaien, kon zonder gezin zijn eigen tijd indelen. En hij kon schrijven. “Dat is ook een vorm van in contact staan met de wereld.”

Zijn nieuwe boek De Fundamenten is een ‘cri de coeur’, zegt Nasr. In het eerste essay reflecteert hij over al wat kunst vermag en noodzakelijk maakt, in het tweede op de aanvankelijke verzachting en daarna verharding van de samenleving in de opvolgende lockdowns. Het derde, langste deel is een ronduit politiek pamflet met een aanval op het kabinetsbeleid onder Mark Rutte en het vrijemarktdenken dat de afgelopen decennia wereldwijd heeft geleid tot gedrag dat ‘de geschiedenis zal ingaan als amoreel, egocentrisch, onverantwoordelijk en volstrekt misdadig’.

Bent u al een beetje bijgekomen van de verkiezingsuitslag?

“Ik had het wel verwacht dat dit zou gebeuren, het is helaas wat ik in mijn boek beschrijf. De grote middenmoot zegt: afremmen in plaats van uitbreiden, krimp in plaats van groei. En toch stemmen mensen op een overheidsbeleid dat winstmarges, rendement en maximalisatie vooropstelt. Wat me wel schokte is dat FvD met zijn antisemitisme, openlijk racisme en ontkenning van corona niet is afgestraft.”

“Maar zolang je geen alternatief biedt... Er zijn nog geen grote partijen met een nieuwe ideologie die vertrekt vanuit deze gewijzigde wereld. Ik hou niet van het woord ideologie omdat ik dat eng vind in letterlijke zin, maar nu wordt nog vastgehouden aan de oude verzuiling waarin ideologisch vandaag nog weinig te bevechten valt. Misschien dat we nu in een tijdperk zijn beland waarin nieuw perspectief kan ontstaan.”

U klinkt hoopvoller dan in uw boek.

“Nee, ik denk zelfs dat ik het in mijn boek hoopvoller heb voorgesteld dan ik ben als ik helemaal rationeel eerlijk zou zijn. Dit hele boek komt voort uit het feit dat ik níét hoopvol gestemd ben. Maar wat moet je anders? Het klinkt misschien gezwollen maar ik bedoel het zo basaal mogelijk: ik vond het oneerlijk om anderen de maat te nemen zonder mijn eigen levensstijl tegen het licht te houden. Het tweede essay, dat ik schreef voor NRC, eindigde met de vraag hoe we vooruit kunnen komen terwijl we omgeven zijn door hysterie en stompzinnigheid. Toen dat was gepubliceerd, zeiden mensen: ‘Nou, zeg het maar.’ Niet eens cynisch bedoeld.”

“Zelfs als je geen messiaans antwoord hebt op hoe het verder moet, dan nog kun je als schrijver op zijn minst trachten de vraag helder te formuleren. Kunst, theater, literatuur, ze zijn bedoeld om vragen op te werpen. Ik werd tijdens het schrijven permanent getergd door onzekerheid, ik dacht: het kan ook grote onzin worden. Maar juist omdat de oplossing voor de huidige mondiale crisis zo vanzelfsprekend is – een einde maken aan het vrijemarktdenken, kiezen voor leefbaarheid en duurzaamheid – dwong dat me te schrijven. Het zijn geen nieuwe dingen die ik naar voren breng, ik heb gewoon de harde optelsom gemaakt. Het verbaast me dat we alle gegevens hebben en dat we daar toch niets mee doen.”

U roept op tot een revolte.

“En dan nadrukkelijk niet wat we nu elke week zien op het Museumplein. Er is een mentale revolutie nodig. Ik ben van nature totaal niet geneigd op de barricade te gaan staan, maar dit is een nogal activistisch boek; dat geeft voor mij wel aan hoe erg de situatie is. Iemand vroeg me naar aanleiding van dit boek of ik geradicaliseerd was. Daar schrok ik van, ik hou helemaal niet van radicale opvattingen. Ik denk dat water bij de wijn je vaak verder brengt. Ik hou ook niet van moralistische boeken. Ben ik radicaal? Misschien. Het derde essay gaat redelijk meedogenloos door. Maar zo zijn de feiten.”

En het voert steeds verder, van Rutte naar de mondiale crisis.

“Ik heb er lang mee geworsteld. Wie ben ik als klein schrijvertje om over mondiale dingen te schrijven? Maar het ene is niet los te koppelen van het andere. Tien jaar Rutte heeft wel degelijk een link met hoe de wereld ervoor staat. Het vrijemarktdenken heeft zijn kiemen in de tijd dat we onze schepen de wereldzeeën over zonden.”

Waar we vanaf moeten, schrijft u, is het idee dat we onkwetsbaar zijn, dat onze aanwezigheid op deze planeet een verworvenheid is. Corona heeft dat pijnlijk duidelijk gemaakt en dat is nog maar een ‘amuse’.

“Het klinkt overdreven, alsof ik het onderschat. Maar inderdaad, er is geen enkele reden om aan te nemen dat er niet nieuwe, dodelijkere virussen op ons af zullen komen. We kunnen niet doen of deze pandemie een geïsoleerd evenement is; het is vooral een wonder dat het niet eerder is gebeurd.”

“Kunnen we nog terug naar de tijd dat we dicht tegen elkaar aan stonden in een propvolle kroeg, dat we gingen winkelen in drukbevolkte centra? Ja, dat kan. Ons sociaal leven kan absoluut terugkomen. Maar niet als we denken dat we, als we gevaccineerd zijn, terug kunnen naar vroeger. Dat bestaat niet meer. Het kan mits we radicaal dingen veranderen. Schop de overheid een geweten, schop de bedrijven een geweten als we willen dat dit het keerpunt is. Want als we lethargisch en apathisch blijven, gaan we daarop afgerekend worden. Dan wordt 2019 het laatste jaar waarin we leefden zoals we leefden.”