Proeven aan je eigen ontbinding: wat gebeurt er met ons lichaam na de dood?

Buiten zit de vakantiestemming er al goed in, maar binnen de muren van Felix Meritis is het de komende dagen een contemplatieve boel. Tot aanstaande woensdag is hier de audio-installatie This body that once was you te beleven, een verhalende simulatie van wat er na de dood met ons lichaam gebeurt. Bakels en Mascini werden voor dit project geïnspireerd door een begrafenismeditatie die ze bij een boeddhistische priester leerden.

De installatie was afgelopen herfst al bij puntWG in West te zien. Maar ditmaal wordt ze getoond in het kader van een onderzoek naar doodsangst in coronatijd, onder leiding van hoogleraar communicatiewetenschap Enny Das (Radboud Universiteit). Alle bezoekers wordt gevraagd om aan dit onderzoek deel te nemen door zowel voorafgaand als naderhand een vragenlijst in te vullen. De lugubere thematiek schrikt allerminst af; de installatie is zodanig populair dat alle tijdslots inmiddels zijn volgeboekt. Wel is er nog een wachtlijst voor het geval iemand afzegt.

Podcast

Naast het wetenschappelijk onderzoek van professor Das sluit de audio-installatie ook aan bij een minder academisch (maar daarmee niet minder waardevol) project: de zesdelige podcast Kassiewijle van Bakels en radiomaker Laura Stek. De bezoekersinput die in Felix Meritis wordt vergaard zal uiteindelijk onderdeel worden van een latere aflevering van deze podcast. Kassiewijle is niet alleen voor bezoekers van de audio-installatie een aanrader: de grappige doch respectvolle manier waarop Bakels en Stek over de dood spreken maakt de podcast toegankelijk, interessant en zelfs aangenaam om naar te luisteren.

Op woensdagochtend had ik het geluk om de eerste deelnemer aan This body that once was you te zijn. Na het invullen van een korte vragenlijst (‘ben ik bang voor de dood?’) word ik een statige zaal in geleid, die leeg is op een enkele stoel na. Of ja, leeg: er ligt ook nog een lading wit poeder op de vloer, dat een U-vorm rondom de stoel maakt. Bottenstof. Gemaakt van menselijke botten. Het blijkt een bijzonder kwetsbaar materiaal te zijn. De host adviseert mij om op mijn mondkapje te gaan zitten, zodat ik deze niet per ongeluk in het stof laat vallen en daarmee de U-vorm om zeep help.

“Het licht blijft toch wel aan, hè?” vraag ik. Nu ik tussen het bottenstof zit voel ik me toch niet meer zo zeker van mijn zaak. De host stelt mij gerust: het licht blijft aan. En er zullen ook geen angstaanjagende figuren de zaal in komen wandelen, dood of levend. Gelukkig maar.

Mijn ontbinding kan beginnen. De komende vijfentwintig minuten word ik toegesproken door een vriendelijke vrouwenstem, die mij precies uitlegt hoe mijn lichaam ooit zo granuleus zal zijn als het bottenstof aan mijn voeten. Het is verbazingwekkend rustgevend. Na een tijdje lijken de nooduitgangsbordjes in de zaal een spirituele betekenis te krijgen. De bromvlieg die boven mijn hoofd zoemt – verkeerde afslag genomen op de gracht, ongetwijfeld – krijgt daarentegen een macabere associatie. Juist doordat de installatie zo weinig kijkmateriaal behelst, ontketent die een ware stream of consciousness in het hoofd van de bezoeker. Overgeleverd aan de stem van de verteller rest mij weinig behalve het dwalen in mijn eigen gedachten. Zelfs het bottenstof, dat mij eerder nog angst inboezemde, vind ik nu poëtisch.

Onze sterfelijkheid

Volgens de boeddhistische en klassiek-filosofische tradities die Bakels en Mascini inspireerden, is het essentieel om ons bewust te zijn van onze eigen sterfelijkheid. Want door te beseffen dat we sterfelijk zijn, en dat de dood daarmee onvermijdelijk is, komen we tot een dieper besef van de waarde van het leven. Vanuit dit perspectief is de dood een stuk minder griezelig dan de hedendaagse westerse opvattingen doen geloven. Het is een denkwijze die de dood positioneert als een existentieel docent, niet zozeer als angstaanjagend noodlot. In deze zin moedigt This body that once was you aan tot een kalmere, bedachtzamere benadering van de dood, als een proces dat ons niet van het leven verwijdert maar er juist ónderdeel van maakt.

Ondanks de prettige inhoud van de installatie, is de vorm van This body that once was you minder toegankelijk. De makers hebben ervoor gekozen om de installatie uitsluitend in het Engels te laten inspreken, met complexe woorden zoals putrid, equanimity en conduit – termen die waarschijnlijk niet bij iedere Amsterdammer in de actieve woordenschat liggen. Hopelijk komt er daarom in de toekomst nog een Nederlandstalig vervolg op de installatie, zodat ook bezoekers die niet met het internet zijn opgegroeid alvast hun eigen ontbinding kunnen proeven. Aan een gebrek aan animo zal het in ieder geval niet liggen.

This body that once was you is tot en met dinsdag 15 juni te beleven bij Felix Meritis. Alle tijdslots zijn voorlopig volgeboekt, maar geïnteresseerden kunnen zich opgeven voor de wachtlijst. Zie www.felixmeritis.nl voor meer informatie.