Overal in Europa sist de zuivere lucht

Het begint met een blikje zuivere Kroatische lucht op de markt van ­Zagreb. Dat onschuldige souvenir wordt door Vincent van den Berg al snel tot metafoor gedoopt voor het nationalisme dat in de jaren negentig de nationaliteiten uit voormalig ­Joegoslavië tegenover elkaar deed staan. Hij doet dat in de woorden van Dubravka Ugrešić, uit wier essays en verhalen ’t Barre Land 1991 smeedde.

Ugrešić schrijft veel over haar geboorteland Joegoslavië en het gewelddadig uiteenvallen daarvan. Sindsdien is ze een Kroatische schrijfster, al wordt ze in dat land verketterd om haar kritische essays en woont ze in Nederland.

Ugrešić’ werk zit vol dwarsverbanden, door ’t Barre Land vertaald in de opzet van de voorstelling. Onder muzikale begeleiding van gitarist Stef van Es worden haar teksten vertolkt door drie acteurs, die zich ieder bewegen in een ander tijdsvlak. Waar Van den Berg vooral de politieke Ugrešić van na de onafhankelijkheid van Kroatië verwoordt, vertolkt Margijn Bosch de jeugd, onder meer in een weergaloos gebrachte monoloog over een Portugese minnaar. Czeslaw de Wijs belichaamt de (zelf)reflectie die in al Ugrešić’ werk besloten ligt.

Ze luisteren aandachtig naar elkaar, wandelen wat rond of verleggen de vale tentdoeken die in het midden van de toneelvloer liggen als een ­herinnering aan de vluchtelingenkampen. Soms reageren ze op elkaar. Vullen aan, spreken tegen, alsof de schrijfster met zichzelf in gesprek gaat, haar eigen woorden in twijfel trekkend.

De vertellende en los uit de pols aandoende speelstijl doet denken aan Maatschappij Discordia en is de reden dat 1991 ondanks een veelheid aan ideeën nooit topzwaar voelt. Wat de drie acteurs in hun dynamische samenspel tonen, is dat de complexiteit en tegenstrijdigheid van Ugrešić’ werk inherent is aan de betekenis. En passant leggen ze ook nog een verband naar het nu. Zoals Van den Berg grimmig opmerkt: overal in Europa klinkt het gesis van openende blikjes zuivere lucht.