Onvrede onder deelnemers De nieuwe Vermeer: ‘Alleen onze voornamen werden genoemd, waardoor we online niet te vinden waren’

Deelnemers aan het populaire, wekelijks door meer dan één miljoen mensen bekeken De nieuwe Vermeer beklaagden zich na afloop over hun behandeling. Domenique Himmelsbach de Vries, een van de winnaars in de ‘vrije categorie’, en ‘meesterschilder’ Niek Hendrix blikken terug op het Omroep Maxprogramma.

Toen de Amsterdamse kunstenaar Domenique Himmelsbach de Vries door productiebedrijf Helder werd gescout om deel te nemen aan De nieuwe Vermeer was er nog geen sprake van categorieën; er werd hem alleen verteld dat er in het Maxprogramma een aantal ‘gedreven kunstenaars’ gevolgd zou worden.

Later werd hem per mail medegedeeld dat hij zich samen met ‘heel creatief Nederland’ kon aanmelden om een persoonlijke interpretatie te maken van een verdwenen werk – weer later bleek dit de ‘vrije categorie’ te heten. “Ik twijfelde omdat mijn opdrachten mij van een inkomen moeten voorzien, maar ik heb de tarot geraadpleegd en daar kwam ‘Pentakels Zeven’ uit; ik interpreteerde dat als gestage groei en dat mijn kunde vruchten af zou werpen.”

Himmelsbach de Vries, vooral bekend door zijn gewildplakte portretten van ongedocumenteerde vluchtelingen, maakte een interpretatie van Vermeers Heer van stand die zijn handen wast, een doek dat al honderden jaren is verdwenen.

Op zijn versie portretteerde hij Khalid Abdou Jone, de woordvoerder van We Are Here, het collectief dat campagne voert voor migranten zonder papieren. De twee mensfiguren in de doorziende kamer zijn diens vrouw en dochter. “Een heer van stand is een man met status; zo kwam ik uit bij Khalid, die ik al eerder had willen portretteren. Maar ik ben geen schilder, ik gebruik geen verf. Ik maak houtsnedes, wat in zijn expressieve grofheid misschien wel lijnrecht tegenover de fotografische werken van Vermeer staat.”

_{Tekst gaat verder onder de afbeelding.}

Avontuur

Toch – of misschien juist wel daarom – werd Himmelsbach de Vries’ 21ste-eeuwse Heer van stand bekroond in de eerste aflevering van De nieuwe Vermeer. “De meeste kunstenaars proberen een 17de-eeuwse wereld te recreëren, rijk in kleur en belichting,” aldus jurylid en Rijksmuseumcurator Pieter Roelofs. “Er was één werk dat al die elementen buiten beschouwing laat en focust op zwart en wit, maar in die essentie juist heel dicht bij Vermeer weet te komen.”

“Het was een avontuur,” zegt hij achteraf, maar Himmelsbach de Vries deelt de grieven in een door onbekenden gestuurd persbericht, waarin Omroep Max en Helder zogenaamd hun excuses aanboden voor het uitputtende contract dat alle deelnemers moesten ondertekenen.

Staccato: “In de uitzending zijn alleen onze voornamen genoemd, waardoor we online niet te vinden waren. We moesten aanvankelijk zelf onze werken naar Delft brengen voor de expositie. De werken hangen niet op zaal maar in de restauratie, en de opening, waar we vier dagen van tevoren voor waren uitgenodigd, was op een maandagochtend. Het was nauwelijks een opening; we kregen een stuk taart. Op het weglaten van de achternamen na zijn het allemaal kleine dingen, maar het zegt iets over de manier waarop er naar kunst wordt gekeken.”

De perfecte vervalsing

Beeldend kunstenaar Niek Hendrix was een van de twaalf ‘meesterschilders’ die werden gevraagd een werk in de geest van een Vermeer te maken – in zijn geval van Het Concert, dat in 1990 uit een museum in Boston werd gestolen en sindsdien spoorloos is.

“De vooraanname in mijn reguliere kunstenaarspraktijk is dat alle beelden al bestaan, ook als je iets nieuws maakt. Ik maak bestaande beelden opnieuw en daarmee ‘hercontextualiseer’ ik ze. Voor De nieuwe Vermeer moest ik zo dicht mogelijk op het origineel zitten. De perfecte vervalsing. Legaal, want iedereen weet dat het een vervalsing is.”

Het contract dat hij heeft getekend, is in goed overleg tot stand gekomen, benadrukt Hendrix. “Ik ben netjes betaald voor mijn bijdragen aan het programma. Ook over het beeldrecht en het eigenaarschap zijn goede afspraken gemaakt. En ik mocht zelfs aangeven welk schilderij ik wilde maken.”

_{Tekst gaat verder onder de afbeelding.}

Hij weet niet precies wat de afspraken bij de vrije categorie waren, maar Hendrix weet wel dat daar ook veel amateurs tussen zaten. “Die maken kunst als hobby. Dat waren er honderden; die kun je toch niet allemaal betalen? Waar trek je dan de lijn? Wat mij betreft ben je zelf verantwoordelijk voor waar je aan meedoet en onder welke voorwaarden. Als je iets alleen maar doet omwille van de zichtbaarheid, dan moet je er ook rekening mee houden dat dat tegen kan vallen.”

Interessante uitdaging

“Ik heb vaker media-aandacht gehad met mijn werk, maar ik heb niet de indruk dat dat het verschil heeft gemaakt voor mijn carrière. Het helpt, maar ik denk dat mensen het ook vaak overschatten.”

Met een zucht: “Het is en blijft tv en na al die jaren weet je toch wel hoe het gaat in talentenjachten?! Het gaat niet primair om de deelnemende kunstenaars, De nieuwe Vermeer is niet bedoeld om hedendaagse kunstenaars ineens wereldberoemd te maken, laat staan semi-professionele kunstenaars of hobbyisten.”

Dat hij niet heeft gewonnen, deert Hendrix niet; hij vond het een interessante uitdaging. En Himmelsbach de Vries heeft alsnog een manier gevonden om zichzelf te laten betalen voor zijn werk: Heer van stand die zijn handen wast verschijnt in een editie van vijf. De prijs is gebaseerd op drie maanden werk. “Tussen de 1500 en 2000 euro per print,” schat de kunstenaar. “En als er meer vraag dan aanbod is, overweeg ik ze te veilen.”