Onderzoeker: ‘Kunstwereld moet op de schop: minder zalen, meer geld voor makers’

“Zoals wel vaker gebeurt, is het ook tijdens de coronacrisis gegaan: een crisis werkt als vergrootglas, dingen die niet goed lopen, worden ineens zichtbaar,” zegt Renée Steenbergen, onderzoeker en publicist, die volgende week haar boek De kunst van anders. 6 voorstellen voor culturele innovatie presenteert. “Het wordt plotseling heel duidelijk dat er al tien jaar een kaalslag is aan de makerskant in de cultuursector. En 165.000 mensen, twee derde van de sector, werkt volgens het CBS als zzp’er. Al deze mensen, van belichters tot acteurs, zijn in de steek gelaten in coronatijd.”

De overheid koos ervoor culturele instellingen te ondersteunen en hoopte zo op een ‘trickle down effect’, maar dat kwam er nauwelijks, constateert Steenbergen. “Het feit is dat veel cultuurwerkers geen inkomsten hadden, dat velen zijn omgeschoold en uitgestroomd, en kunstacademies inmiddels minder aanmeldingen hebben: het is moeilijk met dit vak je brood te verdienen.”

Willen we dat? vroeg Steenbergen, die eerder het boek De nieuwe mecenas schreef, zich af. “We zijn toch bij uitstek de sector die de niet-economische kant van het leven vertegenwoordigt. Een van mijn conclusies is dat kunst en cultuur een lagelonensector is geworden en de mensen die de inhoud leveren, komen er het slechtst van af. Dat is een heel vreemde omkering.” Van die lonen schrok ze zelf ook; het gemiddelde inkomen van een kunstenaar ligt tussen de 12.000 en 13.000 euro per jaar, onder bijstandsniveau.

Overaanbod

Over die loonkloof, de bestaansonzekerheid en de ongelijkheid in de culturele wereld schreef ze haar boek. Maar ze laat de lezer niet met alleen problemen achter, ze komt ook met zes voorstellen voor innovatie.

Steenbergen: “Het is opvallend dat alle steun van de overheid wordt gebruikt om instellingen overeind te houden. Ik noem dat overinstitutionalisering. Het aantal stoelen en zalen is verveelvoudigd de afgelopen jaren, zeker in Amsterdam. Toch genereren al die extra museum-, theater- en muziekzalen niet méér publiek, er is dus overaanbod. En er is ‘ondervraag’.” Zeker na de coronacrisis is nog steeds niet al het publiek terug. Steenbergen stelt daarom ‘pijnlijke’ oplossingen voor.

“Amsterdam heeft de meeste culturele attracties ter wereld. Wethouders en ministers willen altijd iets nalaten, altijd iets bouwen. Dan kannibaliseer je elkaars publiek.” Het moet dus minder: minder producties, die langer gespeeld worden, en zeker niet méér culturele instellingen. En veel meer samenwerken.

“En het mag ook wat eigenzinniger, met een beetje meer burgerlijke ongehoorzaamheid. Natuurlijk zijn publieke instellingen afhankelijk van de overheid. Ze dienen immers een maatschappelijk belang, maar ze zouden best wat tegenkracht mogen geven tegen alle eisen van de subsidieverstrekker. Krachten bundelen en durven zeggen: ‘dat vinden we niet zinvol om te doen.’” En laat de grote instellingen meer verantwoordelijkheid nemen. “De donaties die ze krijgen, ontvangen ze vanwege de inhoud, de kunst die getoond wordt. Dan moet je dat geefgeld ook delen met de makers.’

Overigens benadrukt Steenbergen dat zo’n transitie vooral niet betekent dat er kan worden bezuinigd op kunst. “Er moet eerder geld bij als je een verandering op systemisch niveau voor elkaar wilt krijgen. Systemen worden gemaakt door mensen, het is dus aan ons om ze te veranderen.”

De kunst van anders, 6 voorstellen voor culturele innovatie (€14,95), vanaf 17/1 te bestellen via reneesteenbergen.com. Die dag is er ook een symposium in het Veemtheater, met kunstenaars en directeuren van het Prins Bernhard Cultuurfonds en het platform Beeldende Kunst.