Neske Beks zet aan tot denken met essays over haar ervaringen als zwarte vrouw

Audre Lorde inspireerde schrijver en film- en theatermaker Neske Beks (1972) met haar gedicht Echoes tot het schrijven van de essaybundel Echo (‘there is a timbre of voice/that comes from not being heard’). Wat betekent het om een zwarte vrouw te zijn in een door witten gedomineerde maatschappij?

Als witte vrouw ben ik niet de lezer die ‘dubbelbloed’ Beks met Vlaamse, Senegalese, Afro- en inheems Amerikaanse roots in eerste instantie op het oog heeft, maar dan toch in ieder geval een geïnteresseerde lezer. Echo bestaat uit een verzameling essays, speeches en brieven, waarin Beks haar ervaringen als zwarte vrouw met andere zwarte vrouwen deelt.

Meestal eindigt een boek met de verantwoording. Beks doet het andersom. Voor ze van wal steekt moet de lezer zich door allerhande verklaringen worstelen: lijsten met namen van zwarte vrouwen op wier schouders ze staat, een uitleg van het begrip ‘Zwart’(het woord krijgt bij Beks een hoofdletter ‘als cultureel statement’), twee interludes (of terzijdes) en een verklarende woordenlijst. Het laatste is overigens niet onbelangrijk voor het begrip van de essays. Er staan begrippen in als ‘misogynoir’ (het punt waarop seksisme en antizwart racisme elkaar kruisen) en ‘Karen’ (een stereotype witte vrouw uit de middenklasse).

Beks is zeker niet de eerste die zich aan de onderwerpen racisme, witte privileges, zwarte identiteit en zwart feminisme waagt. Ze vraagt zich dan ook niet geheel onterecht af of ze dit boek alleen maar mocht schrijven, omdat het een hype is. De vraag is: Wat voegt Beks toe aan deze ‘hype’?

Vernieuwend is Beks niet, maar Echo is een prima introductie op het onderwerp. Iedere auteur die er iets zinnigs over heeft geschreven haalt ze aan. Met sommige essays slaat ze de plank mis, en er zijn dooddoeners. Zo is er een opsommende tirade van racistische opmerkingen en persoonlijke ervaringen, waarin Beks een afwijzing van een bij NRC aangeboden essay aanhaalt. Bittere ressentimenten resoneren wel, maar vaak niet op de gewenste wijze.

Gelukkig bevat Echo ook indrukwekkende essays, zoals dat over zwarte modeontwerpers. Wie wist dat de iconische trouwjurk van Jackie Kennedy is ontworpen door de zwarte modeontwerpster Ann Stowe? Beks schetst haar tragische levensloop en geeft haar postuum de erkenning die ze verdient. Ook een openhartige briefwisseling met theaterdirecteur Nan van Houte, ‘Lieve inclusieve’, over de moeilijkheden van (opgelegde) inclusiviteit in de cultuursector legt nietsontziend pijnpunten bloot.

Juist door zaken die ingewikkeld en minder eenduidig zijn te benoemen, zet Beks aan tot denken.