Mirjam Noordenbos (1925-2017): Voor altijd Joosje in De Avonden

In een van de schrijfboekjes die de onlangs overleden Mirjam Noordenbos na de oorlog vulde met observaties over haar pasgeboren kinderen, vond dochter Andrea van der Land nog een passage over Gerard Reve.

"Hij kwam bij mijn ouders langs om te vertellen dat hij twee verhalen had geschreven die in verschillende literaire tijdschriften zouden worden geplaatst," zegt Van der Land. "Daar was hij dolgelukkig mee. Dat was in 1946, een jaar voor de verschijning van De Avonden."

Groot schrijver
In het schriftje noteerde Noordenbos na afloop van het bezoek dat ­Reve op weg is een groot schrijver te worden. 'Erg fijn voor hem. Hij is echt zielsblij dat zijn verhalen lukken.' Waarna een verzuchting volgde. 'Ik benijd hem. Misschien bereik ik ook nog wat.'

Ze zou later zelf twee kinderboeken schrijven, maar in literaire kring bleef Noordenbos in de eerste plaats Joosje, het personage uit de debuutroman van - toen nog - Van het Reve.

Van der Land: "Mijn ouders maakten deel uit van de vriendenkring van ­Reve, waar ook diens broer Karel, ­Bob van Amerongen en de familie Romein deel van uitmaakten. Zij kregen allemaal een plaats in het boek. Mijn ouders werden Jaap en Joosje Elderer. Reve kwam geregeld langs om stukken voor te lezen, en dan lagen ze allemaal dubbel van het lachen."

De roman volgde de werkelijkheid op de voet: het echtpaar kreeg van Reve echt een tinnen bordje en een appel cadeau.

Literaire ambities
Jaap Elderer was Lucas van der Land, de latere hoogleraar politicologie aan de UvA. In 1940 was Van der Land een van de aanstichters van de scholierenstaking op het Vossius, uit protest tegen het ontslag van zes Joodse docenten, onder wie Jacques Presser. "Mijn vader werd van school geknikkerd, maar kreeg vervolgens wel privéles van die ontslagen docenten," vertelt Van der Land. In de oorlog zaten haar ouders samen ondergedoken op een boerderij in Elst.

De literaire ambities van Noordenbos kwamen nooit volledig tot wasdom. Ze schreef zoals gezegd twee kinderboeken, maakte een kerstfeuilleton voor deze krant en vertaalde boeken van Annie M.G. Schmidt in het Frans. Maar daar bleef het bij.

Later ging ze werken bij PTT Inlichtingen," vertelt Van der Land. "Daar werkte ze met allemaal gescheiden vrouwen. Mijn ouders zijn in die periode ook uit elkaar gegaan. Mijn vader had een vriendin."

Reve tot het laatst herinnerd
De laatste vijf jaren van haar leven bracht Noordenbos door in het Sarphatihuis. Het terras van het huis lag aan de Nieuwe Prinsengracht, de plek waar zij na de oorlog met haar man had gewoond, de plek ook waar Reve geregeld op bezoek kwam. "Mijn moeder was dement, maar dat kon ze zich tot op het laatst herinneren."

Mirjam Noordenbos stierf op 8 juli op 92-jarige leeftijd en is vorige week gecremeerd op Zorg­vlied. Zij was het laatste levende personage uit De Avonden. Mede dankzij Reve is haar leven niet onopgemerkt gebleven.