Lionel Shriver schetst de variabele afloop van een levenseindeplan

De zeventiende roman van Lionel Shriver (1957), Tot de dood ons scheidt, lijkt aanvankelijk overzichtelijk van opzet. Het is 1991 wanneer Cyril Wilkinson zijn echtgenote Kay een ‘bescheiden voorstel’ doet.

Recent is haar vader na ‘vier jaar van geleidelijke achteruitgang en tien jaar van pure verwording’ aan alzheimer overleden. Omdat beide Londenaren al jaren bij de National Health Service werken, zijn ze bovengemiddeld vertrouwd met de geldverslindende medische martelgang die de oude dag kan zijn. Dus, meent de oerrationele Cyril, op Kays tachtigste verjaardag kunnen ze maar beter samen uit het leven stappen. In 2020 dus, een jaartal dat dan nog doet denken aan ‘nachtfilms met ruimteschepen en stervende zonnen die het menselijk ras nopen andere planeten te koloniseren.’

Brexitdebat

Maar uiteraard breekt dat sciencefictionjaar sneller aan dan gedacht. Het langgerekte brexitdebat biedt vooral de gepassioneerde remainer Cyril nog de nodige afleiding (en geeft extra lading aan de Engelse titel Should We Stay or Should We Go, denk ook aan The Clash). Het coronavirus duikt op de valreep storend op. Maar dan is het grote moment daar.

Of liever: het multiversum aan momenten. Want, briljante kunstgreep: Shriver schetst vervolgens twaalf scenario’s, waarin het levenseindeplan van de Wilkinsons telkens totaal anders uitpakt.

Er zijn varianten waarin Kay of Cyril op het laatste moment terugkrabbelt, waarin beiden besluiten door te leven in een countryclub­achtig luxe verzorgingstehuis of ze door hun kinderen gedwongen worden opgenomen in het gruwelijke staatsinstituut Villa Avondrood.

Onsterfelijkheidspil

En gaandeweg worden de uitkomsten steeds futuristischer. In één ervan is een onsterfelijkheidspil uitgevonden, die iedereen bovendien het lichaam van een twintiger verschaft; in een ander komt het echtpaar, nadat het voor cryonisme (diepvriezen) als remedie tegen gevreesde ouderdomskwaaltjes koos, in een toekomst terecht waarin de mens is geëvolueerd tot een moreel hoogstaand en (letterlijk) gevleugeld bijenkorf­wezen dat het geluk van het collectief boven dat van het individu stelt.

Resultaat is een caleidoscopische, zwartkomische verkenning van zaken als ‘kwaliteit van leven’, zelfbeschikkingsrecht en de definitie van een voltooid leven, en een verrassend ontroerend mozaïekportret van een gerijpt huwelijk bovendien.

Wel wat hinderlijk is hoe Shriver en passant moppert over ‘lockdownflauwekul’, mondkapjes als ‘zelfingenomen symbool van reinheid en conformisme’ en ergens een dystopisch Engeland schetst dat ten prooi viel aan massa-immigratie.

Verwarrend: rabiaat wappieproza in een verder uitstekende roman.