Lamentations of Judas: inzichten in de aard van de mens

In zijn laatste documentairefilm reist filmmaker Boris Gerrets (People I Could Have Been and Maybe Am) naar Pomfret in Zuid-Afrika, waar de vervallen huizen en dorre grond het toneel vormen voor een re-enactment van de laatste dagen van Jezus van Nazareth. Het heilzame ­Lamentations of Judas, dat afwisselt tussen Bijbelse mythe, recente geschiedenis en schrale realiteit, verwikkelt de rol van dader en slachtoffer in een communale traumaverwerking.

Tijdens de apartheid, zo leren we in de openingsshots, werden honderden jonge Angolese soldaten gerekruteerd voor het 32ste bataljon van het Zuid-Afrikaanse leger. Deze soldaten, bijgenaamd ‘de Verschrikkelijken’, streden tijdens de Grensoorlog voor een wit Zuid-Afrika. Veertien jaar lang teisterden ze het communistische Angola. Na de oorlog werden de overlevenden verbannen naar Pomfret, een verlaten dorp aan de rand van de Kalahariwoestijn, waar velen van hen nog altijd wonen.

Onderbelichte geschiedenis

Lamentations of Judas speelt zich af in dit dorp. De inwoners, verstoten door beide landen, zijn gedoemd om hun dagen aan de rand de woestijn door te brengen. Toch willen ze niet praten over hun aandeel in de oorlog. Pas als Gerrets de veteranen vraagt mee te spelen in een verfilming van het verhaal over het verraad van Judas, durven ze de confrontatie met het verleden aan te gaan.

De documentaire wisselt schilderachtige scènes van het amateurtoneel, met overtuiging gespeeld door de inwoners van Pomfret, af met het een-op-eenverhoor van de voormalige soldaten. Waar de camera tijdens het toneelstuk over de lichamen van de acteurs beweegt, worden de veteranen tijdens hun verhoor recht van voren gefilmd.

Naam? Leeftijd? Divisie? Rang? Elke ex-soldaat krijgt dezelfde vragen op zich afgevuurd. Hun antwoorden zijn vrijwel altijd kort, berekenend. Als Gerrets via een vertaler vraagt naar hun gedachten over het toneelstuk, dat natuurlijk hun landverraad thematisch spiegelt, kunnen ze pas de woorden vinden om hun verhaal te doen.

De keuze om de groep veteranen het Bijbelse verhaal na te laten spelen, een methode die doet denken aan het briljante The Act of Killing (2012), bevordert niet alleen de bereidwilligheid van de mannen om over hun verleden te praten; het gidst de kijker ook in de perceptie van de gebeurtenissen. Door een onderbelichte kant van de recente geschiedenis te verbinden met een bekend verhaal over verraad en verlossing, overstijgt de film deze specifieke menselijke ervaring.

Vrije wil

Elke veteraan speelt een ander figuur in het Bijbelse verhaal en zo worden de verschillende kanten van hun positie uitgelicht. Want de mannen zijn niet alleen verantwoordelijk voor de dood van hun landgenoten, ze zijn ook slachtoffer van het Zuid-Afrikaanse bewind. Zo zijn ze ­zowel Jezus als Judas als de Romeinse soldaten.

Uiteindelijk komt elk verhoor neer op de vraag of de soldaten iets anders hadden kunnen doen. Wisten ze wat ze deden? Konden ze bevelen afwijzen? En hebben ze eigenlijk spijt?

De reflectie op de mogelijkheden die de vrije wil biedt waar de film in culmineert, past mooi bij het Bijbelse verhaal, net als de thema’s van vergiffenis en verlossing. Door hun paradoxale rollen als dader en als slachtoffer uit te lichten, geeft Lamentations of Judas niet alleen een kijk op gruwelijkheden in de recente geschiedenis, maar ook inzichten in de aard van de mens.