Klimaatjournalist Bernice Notenboom: ‘Het zou hypocriet zijn als ik niet mijn ­eigen vlieggedrag onder de loep zou nemen’

Veel vliegen hoeft niet meer, dachten we nog optimistisch tijdens de lockdown. Was die akelige pandemie toch nog ergens goed voor: een overleg via Zoom of een andere video­gesprekdienst bleek opeens een bruikbaar alternatief voor zakelijke reizen. Maar helaas, zegt klimaatjournalist ­Bernice Notenboom. Op Schiphol zag ze in de herfstvakantie weer drommen vakantiegangers en ze ziet het aantal ­aanvragen voor spreekbeurten op congressen alweer oplopen. “Mensen willen toch bij elkaar komen. Hoe ga je anders netwerken? We zijn weer helemaal terug in 2019.”

De zwaartekracht trotseren, die verleiding is te groot. Vliegtuigen zien we als Sky Gods, zoals de zondag op NPO 1 uitgezonden documentaire van Notenboom heet. Maar als geen ander kent ze de prijs die we daarvoor betalen. Voor eerdere documentaires trok ze over het snel afkalvende poolijs en de smeltende gletsjers van de Mount Everest. Ze beseft maar al te goed dat ze dit soort reizen kon maken dankzij het vliegtuig. Het verscheurt haar, zegt ze in de film, want vanuit het vliegtuig uit Canada, waar Notenboom woont, ziet ze hoe het poolijs te lijden heeft onder ons vlieggedrag.

Afkoop van je geweten

Een oplossing heeft ze niet zo paraat. In de film legt Notenboom geduldig uit hoe ingewikkeld het is om vliegen te verduurzamen. Alleen al technisch is dat een hele kluif. Ze rekent voor dat voor elke passagier ook het gewicht van elf zware koffers aan kerosine de lucht in gaat. Met elektrisch vliegen komen we voorlopig niet ver en het compenseren van de uitstoot door het planten van bomen duurt tientallen jaren en is ronduit ondoorzichtig. “Een beetje afkoop van je geweten,” noemt ze het in Amsterdam waar ze vorige week even was ter voorbereiding op de klimaattop van de komende weken in het Schotse Glasgow. “Je kunt dus niet ongegeneerd het vliegtuig blijven pakken.”

Ze kent de primaire reacties die het vliegen oproept nu het klimaat zienderogen verandert. Dan vliegen we maar niet meer, of een ticket moet maar veel duurder worden. Dat is haar ­allebei te makkelijk gedacht. Een fikse CO2-taks die de passagier confronteert met de klimaatschade kan werken, maar dan moet uit de ­opbrengst wel een duurzaam alternatief voor kerosine worden ontwikkeld, zoals biobrandstoffen of synthetische brandstoffen gemaakt uit waterstof en CO2, duurzame alternatieven van Amsterdamse bedrijven als SkyNRG en Synkero.

Jonge generaties

Niet meer vliegen lijkt haar ook niet reëel. In de documentaire staat ze er uitgebreid bij stil hoe oneerlijk het verdeeld is in de wereld. Hooguit zo’n 10 procent vliegt en de rest ziet vliegtuigen alleen overvliegen. De nieuwe middenklasse in ontwikkelende economieën zal zich de mogelijkheid om meer van de wereld te zien niet laten ontzeggen. “Alsof je een Chinees die zijn hele ­leven in een fabriek heeft gewerkt en al jaren naar een poster van de Eiffeltoren kijkt, opeens kan vertellen, als hij eindelijk genoeg heeft gespaard: sorry, dat kan niet meer.”

We zouden jonge generaties ‘beroven van de rijkdom van de wereld’, zegt ze in de documentaire. Ze bedoelt maar: vliegen biedt ons ook een open blik naar de buitenwereld. “Vliegen geeft ons waanzinnig veel. Je ziet het nu met Covid. We zijn weer xenofober geworden, we gaan ­navelstaren. Als we kunnen reizen, worden we allemaal toleranter.” Haar conclusie: “Ik vind het doodeng als we gaan zeggen: je mag niet meer vliegen.”

Ze betrekt die dilemma’s in de film ook op haar eigen leven. Dat maakt het een heel persoonlijke film. Kon ook niet anders, zegt Notenboom. “Het zou superhypocriet zijn als ik niet mijn ­eigen vlieggedrag onder de loep zou nemen.”

Frequent flyer-pasje

Want ze vliegt veel, dat is met haar werk onvermijdelijk. Daar komt bij dat ze woont in Canada en als journalist veel werk heeft in Nederland. In de film knipt ze haar frequent flyer-pasje door. Ze clustert haar opdrachten zoveel mogelijk waardoor ze hoogstens één of twee keer per jaar overkomt naar Nederland. “Vroeger was dat soms eens in de maand.” Binnen Europa reist ze alleen nog per trein, zoals naar Glasgow komende week. “Dan ben ik twee dagen onderweg, terwijl het per vliegtuig in anderhalf uur kan.” Ook de reizen voor de documentaire naar Frankrijk en Spanje gingen niet per vliegtuig.

Ze heeft al veel klimaattoppen bezocht en over die in Glasgow is ze weinig hoopvol. Een pluspunt is dat luchtvaart prominent op de agenda staat, voor het eerst. De klimaatverandering gaat veel sneller dan de rijke landen voor hun rekening willen nemen. Daar staan landen tegenover die geld nodig hebben om zich aan te passen, landen ook met veel klimaatvluchtelingen en alle menselijke nood die daarbij komt kijken. “Het is mondiaal bijna niet te doen. Net als de luchtvaart.”

Sky Gods - the price of our love for flying, NPO 1, Zondag, 11.00 uur